اروپا در دو راهی دیپلماسی و تشدید فشار؛ آزمونی دوباره در پرونده هسته‌ای ایران

اخبار بین الملل پایشگر – حال که سطح تنش میان ایران و تروئیکای اروپایی به یکی از بالاترین نقاط سال‌های اخیر رسیده است، تروئیکای اروپایی بار دیگر با همراهی ایالات متحده درصدد پیشبرد قطعنامه‌ای جدید علیه ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است؛ اقدامی که از دید تهران، نشانه استمرار سیاست فشار و بی‌توجهی اروپا به ضرورت احیای مسیر دیپلماسی در یکی از حساس‌ترین پرونده‌های فنی- سیاسی جهان است.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی پایشگر ،با آغاز دور تازه‌ای از گفت‌وگوهای ایران و ایالات متحده از تاریخ از ۲۳ فروردین ۱۴۰۴ به ابتکار سلطنت نشین عمان و با راهبری سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه و استیو ویتکاف، نماینده ویژه رئیس جمهور ایالات متحده، تهران کوشید مسیر دیپلماسی را هم‌زمان با آمریکا و سه کشور اروپایی پیش ببرد و تروئیکای اروپایی را به‌طور مستمر و به طرق گوناگون از جمله مذاکرات در سطح معاونین وزرای امور خارجه و در جریان تماس‌های تلفنی شخص وزیر امور خارجه با همتایان خود، در جریان روند مذاکرات قرار دهد. این رویکرد بخشی از سیاست ایران با هدف حفظ کانال‌های موازی گفت‌وگو و جلوگیری از شکل‌گیری سوءبرداشت‌های راهبردی تلقی می‌شد.

این در حالی است که در مقطع حساس پس از تجاوز نظامی اسرائیل و آمریکا به ایران و بمباران تاسیسات هسته‌ای تحت نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی در خردادماه سال جاری که جنگی ۱۲ روزه را به ایران تحمیل کرد، لندن، پاریس و برلین نه‌ تنها حملات اسرائیل را محکوم نکردند، بلکه با اتخاذ مواضعی هماهنگ، علی رغم آنکه برنامه هسته‌ای ایران در توافق برجام که این سه کشور همچنان خود را بخشی از آن می‌دانستند، به رسمیت شناخته شده بود و ایران نیز برای اعتمادسازی، مسیر دیپلماسی را با ایالات متحده در پیش گرفته بود، از این تجاوز حمایت کردند. این حمایت تا جایی پیش رفت که اظهارات صدراعظم آلمان و دبیرکل ناتو حتی در قلب قاره سبز نیز خبرساز و با واکنش رسانه‌ها مواجه شد.

پس از جنگ ۱۲ روزه نیز، ایران بار دیگر تمایل خود را برای ادامه مسیر دیپلماسی با شرکای غربی برجام اعلام کرد و چندین ابتکار مشخص را از طریق کانال‌های رسمی و غیررسمی مطرح ساخت و حتی علی رغم انتقاد از آژنس بین‌المللی انرژی اتمی برای عدم محکومیت حملات به تاسیسات هسته‌ای، در جریان گفت‌وگوهایی که در قاهره صورت گرفت، توافقی میان وزیر امور خارجه ایران و مدیرکل این نهاد در ۱۸ شهریورماه به امضا رسید. با این حال، هیچ‌یک از این ابتکارات با پاسخ مثبت از سوی تروئیکای اروپایی مواجه نشد و کشورهای اروپایی تحت رهبری کاخ سفید به‌سوی مسیری حرکت کردند که عملاً تخریب توافقی را رقم می‌زد که پیش‌تر آن را یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دیپلماسی اروپا می‌دانستند. علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی در گفت و گویی تلویزیونی به صراحت بیان کرد که «اروپایی‌ها گفتند اگر شما برای همکاری با آژانس یک طراحی جدید بکنید ما این تقاضای اسنپ‌بک را پس می گیریم.»

این روند، نقطه عطفی در روابط ایران و تروئیکای اروپایی بود؛ جایی که اروپا از نقش میانجی‌گر و شریک برجامی فاصله گرفت و در عمل رویکردی همسو با سیاست فشار آمریکا اتخاذ کرد. تداوم این جهت‌گیری، تنش‌های موجود را تشدید و بستر اعتماد متقابل را بیش از گذشته فرسوده کرد.

اکنون و در حالی‌که سطح تنش میان ایران و تروئیکای اروپایی به یکی از بالاترین نقاط سال‌های اخیر رسیده است، تروئیکای اروپایی بار دیگر با همراهی ایالات متحده درصدد پیشبرد قطعنامه‌ای جدید علیه ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است؛ اقدامی که از دید تهران، نشانه استمرار سیاست فشار و بی‌توجهی اروپا به ضرورت احیای مسیر دیپلماسی در یکی از حساس‌ترین پرونده‌های فنی- سیاسی جهان است.

فرانسه، آلمان و انگلیس، پیش‌نویس قطعنامه‌ای علیه ایران را آماده کرده‌اند که قرار است در نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ۱۹ تا ۲۱ نوامبر ( ۲۸ تا ۳۰ آبان) ارائه شود. این پیش نویس قطعنامه بر پایه گزارش اخیر رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی تنظیم شده است که بر ضرورت دسترسی فوری آژانس به اطلاعات دقیق درباره ذخایر مواد هسته‌ای اعلام‌شده ایران تاکید دارد. در متن پیش نویس این قطعنامه آمده است که ایران بر اساس تصمیمات بین‌المللی باز اعمال‌ شده در سپتامبر ۲۰۲۵، موظف به تعلیق تمامی فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی و بازفرآوری از جمله تحقیق و توسعه و پروژه‌های مربوط به آب سنگین است. همچنین از ایران خواسته شده است تا مطابق پروتکل الحاقی عمل کند و اطلاعات کامل درباره وضعیت ذخایر اورانیوم غنی‌شده و تاسیسات تحت پادمان را در اختیار آژانس قرار دهد.

محمد اسلامی، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان روز گذشته و در حاشیه کنفرانس بین‌المللی «حقوق بین‌الملل تحت تهاجم، تجاوز و دفاع» در پاسخ به سوال خبرنگاران حاضر در این نشست، با اشاره به تلاش تروئیکای اروپایی برای تصویب قطعنامه جدید علیه ایران در نشست آتی شورای حکام گفت: باید تاسف خورد که سه کشور اروپایی و آمریکا همان رویه یک جانبه‌گرایی و زورگویانه را علیه جمهوری اسلامی ایران ادامه می‌دهند و همان عبارات تحریک آمیز و غیر واقعی را در قالب قطعنامه جدید در دستور کار خود قرار داده‌اند.

کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین الملل وزارت امور خارجه نیز در خصوص این تلاش سه کشور اروپایی در جمع خبرنگاران گفت: سه کشور اروپایی مشخصاً با اقدامی که در نیویورک و شورای امنیت و اقدام غیرقانونی در حوزه اسنپ‌بک انجام دادند و خود را از حوزه گفت‌وگو و دیپلماسی با ایران حذف کردند. البته آنجا توفیقی هم نداشتند. قاطبه جامعه بین‌المللی از اقدام آن‌ها در اسنپ‌بک حمایت نکرد، حتی در شورای امنیت شش کشور یا رای ندادند یا رای ممتنع دادند. دو کشور عضو دائم شورای امنیت نیز حمایت نکردند که بسیار کلیدی است.

وی ادامه داد: اکنون آنها می‌خواهند این شکست خود را در وین پیگیری کنند، در وین نیز اتفاق خاصی روی نداده است. تاسیسات هسته‌ای ایران مورد تهاجم قرار گرفته و همین کشورها سکوت کردند و بعضاً از این حملات حمایت کردند. ایران با وجود این، حسن‌نیت نشان داد و تعاملات خود را با آژانس راجع به تاسیسات مورد حمله واقع نشده، ادامه داد. حالا باید چه فشاری را بر ایران وارد کنند و دنبال چه هستند؟ این کشورها به جای پاسخگویی در برابر حملات و سکوت خود، می‌خواهند فشار دیگری وارد کنند.

معاون وزیر امور خارجه در همین گفت‌وگو تاکید کرد که « امیدوارم عقلانیت نشان داده و قطعنامه را به صورت رسمی مطرح نکنند اما اگر این کار را هم انجام دادند قطعا ایران هم یک بازنگری‌های اساسی را در سیاست های خود انجام خواهد داد، نه به خاطر اینکه گفته شود این قطعنامه آثار مهمی بر ایران خواهد داشت، نه این قطعنامه کوچکترین اثری در حوزه اعمال فشار بر ایران نخواهد داشت. اما از جنبه پیامی که صادر خواهد کرد این نشان‌دهنده این است که برای آنها تعامل و همکاری مهم نیست و از این جهت ایران هم محق است که بتواند سیاست‌های خود را در رابطه با این سازمان‌های بین‌المللی و تعهدات بین‌المللی بازنگری انجام دهد.»

اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه در گفت‌وگو با ایرنا و در واکنش به رویکرد تروئیکای اروپایی گفت: رویکرد سه کشور اروپایی که بیشتر به نظر می‌رسد تحت فشار و نفوذ آمریکا و متأسفانه بدون نگاه مستقل صورت می‌گیرد. همچنان تقابلی است؛ رویکردی که پیش‌تر نیز آزموده شده و ما می‌گوییم «آزموده را آزمودن خطاست»، اما ظاهراً اصرار دارند همان روش‌های خطای قبلی را تکرار کنند. کاری که در سطح شورای حکام می‌خواهند انجام دهند، اسماً یک قطعنامه فنی است، اما می‌دانیم که این قطعنامه صرفاً فنی نیست و فراتر از آن عمل می‌کند. در واقع تلاش دارند همان کاری را که در شورای امنیت سازمان ملل کردند و به ادعای خودشان تلاش برای بازگرداندن قطعنامه‌های لغو شده شورای امنیت بود اینجا نیز با رویکرد مشابه انجام دهند.

پیش‌تر رضا نجفی، نماینده دائم ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با اشاره به اقدام آمریکا و سه کشور اروپایی در ارائه پیش‌نویس قطعنامه جدیدی در شورای حکام آژانس صریح کرد: تحمیل گزارش دهی بر مدیرکل بر اساس قطعنامه‌های منقضی شده شورای امنیت، در عمل به پیچیدگی‌های موجود خواهد افزود اما هیچ تغییری در وضعیت فعلی اجرای پادمان در ایران ایجاد نمی‌کند. وی ضمن دعوت از همه کشورهای عضو شورای حکام برای مخالفت با یکجانبه‌گری‌های مخرب آمریکا و سه کشور اروپایی در رابطه با موضوع هسته‌ای ایران، بر حق ایران برای واکنش مقتضی به هرگونه تحرک غیرقانونی و ناموجه آمریکا و سه کشور اروپایی تاکید کرد.

همزمان با آنکه تحولات اخیر بار دیگر نشان داده است که پایداری و موفقیت در پرونده‌های حساس بین‌المللی تنها زمانی قابل تحقق است که رویکردهای مبتنی بر واقع‌بینی، مسئولیت‌پذیری و احترام متقابل بر تصمیم‌سازی‌ها حاکم باشد؛ جمهوری اسلامی ایران، با وجود اقدامات تحریک‌آمیز و رفتارهای خارج از قاعده بازیگران غربی، در پرونده هسته‌ای مسیر تعامل سازنده را ترک نکرده و با ارائه ابتکارات متعدد، نشان داده است که همچنان بر دیپلماسی به‌عنوان مسیر کم‌هزینه و مؤثر در مدیریت اختلافات تأکید دارد. در مقابل، تداوم رفتارهای یکجانبه‌گرایانه از سوی تروئیکای اروپایی و تلاش برای تحمیل قطعنامه‌های سیاسی تحت پوشش فنی، نه تنها به اعتماد آسیب می‌زند، بلکه فضای همکاری را بیش از گذشته از بین می‌برد و پیام نادرستی را به جامعه بین‌المللی مخابره می‌کند.

در چنین شرایطی، انتظار می‌رود کشورهای اروپایی با فاصله گرفتن از سیاست‌های فشار و اقدامات نمایشی، به الزامات گفت‌وگو و مسئولیت‌های خود در قبال امنیت منطقه‌ای و رژیم عدم اشاعه بازگردند. ایران بار دیگر تذکر داده که در برابر رویکردهای خصمانه، حق دارد سیاست‌های خود را متناسب با رفتار طرف‌های مقابل بازنگری کند؛ هرچند اراده تهران بر آن است که مسیر همکاری، شفاف‌سازی و پایبندی به قواعد بین‌المللی همچنان باز بماند. آینده این پرونده، به میزان عقلانیت و استقلال سیاسی بازیگران اروپایی بستگی دارد؛ بازیگرانی که اگر خواهان نقش‌آفرینی سازنده هستند، باید بدانند که فشار سیاسی نه جایگزین دیپلماسی است و نه می‌تواند واقعیت‌های صحنه را تغییر دهد.