رسالت گروسی در تثبیت دیپلماسی/ چرا سفر مدیرکل مهم است

اخبار بین‌الملل پایشگر_سفر برنامه ریزی شده مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با مذاکرات ناگهانی هسته‌ای ایران و آمریکا درحالی همزمان شده است که سردرگمی در کاخ سفید درباره برنامه هسته‌ای ایران از یک سو مذاکرات غیر مستقیم و از سوی دیگر رسالت گروسی را در سفر به تهران بسیار مهم جلوه می‌دهد.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی پایشگر، «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شامگاه چهارشنبه ۲۷ فروردین وارد تهران شد و مورد استقبال «بهروز کمالوندی» سخنگوی سازمان انرژی اتمی قرار گرفت و سپس با «سیدعباس عراقچی» وزیر امور خارجه ایران دیدار و گفت‌وگو کرد. گروسی روز پنجشنبه ۲۸ فروردین با «محمد اسلامی» رئیس سازمان انرژی اتمی ایران هم دیدار و گفت‌وگو خواهد کرد.

همزمانی این سفر با آغاز گفت‌وگوهای رسمی- غیر مستقیم جمهوری اسلامی ایران درباره برنامه هسته‌ای خود؛ از یک سو اهمیت و از سوی دیگر گمانه‌ها و تحلیل‌ها را درباره این سفر افزایش داده است. واقعیت آن است که زمان و برنامه این سفر گرچه از پیش مشخص شده و «اسماعیل بقائی» سخنگوی وزارت امور خارجه این تعامل با آژانس را «برنامه‌ریزی شده و در چهارچوب تعاملات ایران و آژانس به صورت مرسوم و معمول» اعلام کرده بود اما همزمانی آن با مذاکرات هسته‌ای، آن را برای ایران، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و آمریکا مهم ساخته است.

گروسی آبان‌ماه سال گذشته و در حالی مهمان ایران بود که تهران به منظور نشان دادن حداکثر حسن‌نیت خود، برای نخستین بار اجازه بازدید از تاسیسات غنی‌سازی نطنز و فردو را داد. در ادامه این رویکرد، ایران بالاترین میزان همکاری پادمانی و حتی فراپادمانی را با مدیرکل انجام داد تا پرسش‌های تکراری آژانس را درباره فعالیت هسته‌ای در سایت‌های مختلف خود را پاسخ دهد. این رویکرد مبتنی بر همکاری اما در نشست فصلی شورای حکام در اول آذر ۱۴۰۲، با پاسخی عکس روبرو و قطعنامه تازه‌ای از سوی آژانس و با اصرار تروئیکای اروپایی و آمریکا، علیه ایران صادر شد. به ادعای این قطعنامه توضیحات ایران در زمینه وجود ذرات اورانیوم در مکان‌هایی اعلام نشده، معتبر نبوده است. این قطعنامه همچنین از مدیرکل خواست که درباره این موضوع و مجموع فعالیت‌های هسته ای ایران گزارشی جامع تنظیم کند.

چرا سفر گروسی مهم است؟
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ۱۲ فروردین سال جاری در گفت‌وگوی تلفنی با وزیر امور خارجه ایران از عراقچی درخواست حضور در ایران را مطرح کرد. موافقت با این درخواست از سوی تهران درحالی صورت گرفت که نشانه‌ای از آغاز زودهنگام گفت وگو میان ایران و آمریکا وجود نداشت و تنها تبادل نامه انجام شده بود. با آغاز مذاکرات رسمی و غیر مستقیم میان وزیر امور خارجه ایران و فرستاده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا، حضور گروسی در ایران به یکی از مهمترین موضوعات امروز تبدیل شده است.

آنچه حداقل در ۲۰ سال گذشته میان آژانس بین المللی انرژی اتمی و جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از کشورهای عضو این نهاد گذشته، برتری سیاست بر امور فنی و حقوقی است. پرونده ایران در حالی به یکی از پرونده‌های همیشه مفتوح در آژانس تبدیل شده که در تمام سال‌های اخیر یکی از همراه‎‌ترین کشورها در این زمینه بوده است. اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی روابط در تفکیکی قابل تأمل روابط میان آژانس و ایران را به دو بخش تقسیم کرد: روابط ایران و آژانس و روابط ایران و برخی اظهارنظرهای سیاسی مدیرکل آژانس. این تفکیک از آن نظر قابل تأمل است که ایران این روابط را بر اساس مقررات پادمان و معاهده NPT بر مبنای ضوابط فنی و حقوقی تنظیم و برای همکاری و نشان دادن حسن نیت خود یک نظام نظارتی مشخص تعریف کرده است. که به گفته اسلامی طبق برنامه‌ریزی و زمان‌بندی مشخصی، از سوی آژانس اجرا می‌شود.

بر همین مبنا در حال حاضر ۱۲۰ بارزس مورد تأیید آژانس در ایران در حال فعالیت بوده و به صورت مداوم و برنامه‌ریزی شده در حال بازرسی از تأسیسات هسته‌ای کشور هستند. بر اساس اعلام ایران و اذعان گزارش‌های آژانس، حجم و گستره این بازرسی‌ها در نوع خود بی‌نظیر است و بازرسی‌هایی که از ایران صورت می‌گیرد در هیچ نقطه‌ای از جهان با این میزان و شدت انجام نمی‌شود. با چنین توصیفاتی روابط ایران و آژانس یکی از بهترین، قانونی‌ترین و شفاف‌ترین روابط ممکن میان این نهاد و یک کشور است که حاشیه‌های سیاسی آن بر متن اصلی فنی و حقوقی غلبه کرده است.

رفتاری که از تحریم و تهدید تا صدور قطعنامه متنوع بوده و آژانس برای این عضو خود درحالی همیشه آماده صدور بیانیه و قطعنامه است که به فاصله هزار کیلومتر از ایران، رژیمی فعالیت و زرادخانه هسته‌ای بسیار قوی دارد که به هیچ یک از معاهدات، پروتکل‌ و قوانین بین‌المللی پایبند نبوده و به هیچ نهاد رسمی بین‌المللی هم پاسخگو نیست.

این نقض غرض در رفتار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تبعیضی که میان اعضای خود قائل می‌شود در سخنان مدیرکل و نیز اسناد منتشر شده، خود را بارها نشان داده است اما در حال حاضر این نوع رویکرد بسیاری از معادلات جاری در روابط میان ایران و آژانس و ایران و آمریکا را تحت تاثیر قرار خواهد داد. همزمان با خروج آمریکا از سند برجام که مهمترین توافق هسته‌ای ایران با غرب بود؛ تهران با توجه به این بد عهدی طرف‌های مقابل دور تازه فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای خود را آغاز کرد اما در تمام مراحل آژانس را در جریان همه تغییرات قرار داد.

ایران و آژانس از سال ۲۰۱۸ میلادی تاکنون به صورت کج‌دار و مریز راهی را طی کرده‌اند که در حال حاضر به گردنه حساس و خطرناکی رسیده و نیازمند تغییر در رویکرد آژانس و مدیرکل آن است و گروسی در حالی شامگاه چهارشنبه وارد تهران شده است که پیش از ورود، بر موضوعی تأکید کرده است که ایران هم سال‌هاست تلاش می‌کند آن را به آژانس یادآور شود.

گروسی در مصاحبه با نشریه لو موند فرانسه در پاسخ به سوالی در خصوص جایگاه آژانس در مذاکرات هسته‌ای غیرمستقیم ایران و آمریکا گفت که «ما بخشی از گفت‌وگوی دوجانبه بین عراقچی و ویتکوف نیستیم، اما نسبت به آن بی‌تفاوت نیستیم. آن‌ها به خوبی می‌دانند که ما باید در مورد هر توافق احتمالی نظر دهیم، زیرا ما آن را راستی‌آزمایی خواهیم کرد. بنابراین از قبل تبادلات غیررسمی با آنها را آغاز کرده‌ایم. اما به محض اینکه متنی با مفاد مشخص وجود داشته باشد، از ما خواسته می‌شود تا درباره رویه‌ها و میزان بازرسی‌هایی که انجام خواهد شد، نظر بدهیم».

گروسی پس از دیدار با عراقچی هم در حساب کاربری خود در شبکه ایکس از ضرورت دیپلماسی فوری سخن گفت و نوشت: «دیدار با وزیر امور خارجه ایران، در جریان سفر به‌موقع من به ایران، مهم بود. همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای ارائه تضمین‌های معتبر در مورد ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران در زمانی که دیپلماسی فوری مورد نیاز است، ضروری است.»

دیداری که در آن عراقچی با یادآوری سیاست و اراده ایران برای تداوم تعامل و همکاری با آژانس در چارچوب تعهدات حقوقی بین‌المللی، بر لزوم ایفای نقش حرفه‌ای و فنی آژانس در چارچوب وظایف و مسئولیت‌های آن، بدون تاثیرپذیری از فشارهای غیرموجه برخی طرف‌ها تاکید کرد.

ضرورت اتخاذ موضع صریح و شفاف آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در قبال تهدیدات علیه تاسیسات صلح‌آمیز هسته‌ای ایران هم دیگر موضوعی بود که وزیر امور خارجه آن را به مدیرکل نهادی یادآور شد که باید در برابر این گونه تهدیدات موضعی جز سکوت داشته باشد. در بخش دیگر این دیدار هم عراقچی مدیرکل آژانس را در جریان گفتگوهای ایران و آمریکا درباره موضوع رفع تحریم‌ها و بحث هسته‌ای قرار داد.

واقعیت آن است که راه‌حل مسائل چالشی این روزها با ایران چیزی جز گفت‌وگو نیست اما این نیاز فوری به دیپلماسی که مورد اشاره مدیرکل آژانس هم قرار گرفته نیازمند همراهی هر دو طرف است و این بار نوبت آژانس است که در مسیر این دیپلماسی گام‌هایی سریع و فنی بردارد. جمهوری اسلامی ایران بارها تأکید کرده است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یک نهاد بین‌المللی و فرادولتی با مسئولیت‌های حقوقی و فنی مشخص است که نباید در مقاطع مختلف زمانی، از رویدادهای سیاسی و تحولات نظام بین‌الملل تأثیر پذیرد.

این «نباید» در مقطع کنونی و با توجه به شرایط عجیب پیش آمده در کاخ سفید و سردرگمی مقامات و تصمیم‌گیران آمریکایی درباره برنامه هسته‌ای ایران، «بایدی» بسیار مهم است که در صورت آلوده شدن به هر نوع سیاسی‌کاری می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری برای همه طرف‌های درگیر داشته باشد. در حال حاضر مهم ترین خواسته جمهوری اسلامی ایران از مدیرکل آژانس و در آستانه دور دوم یکی از حساس‌ترین مذاکرات ایران و آمریکا و در حالی که دولتمردان کاخ سفید درباره رویکرد خود در قبال تهران با تناقضاتی روبرو هستند؛ تنها یک موضوع است و آن پایبندی گروسی به اصول آژانس است.

اصولی که برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز را حق اعضا می‌داند، از شفافیت ایران در برنامه هسته‌ای و بی‌میلی تهران برای حرکت به سمت سلاح هسته‌ای هم آگاه است و تحت تاثیر جوسازی‌های روانی و سیاسی دشمنان ایران قرار نمی‌گیرد. از این مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که چشمی هم به دبیرکلی سازمان ملل دارد هم می‌تواند راه ثبات را تسهیل کند و هم خود چالشی برای آن باشد.