مخالفت با آزادی فضای مجازی، به جای پیشگیری از فساد، باعث مقاومت و گریز از نظارت های قانونی می‌شود

یادداشت و تحلیل پایشگر: شهراد اثنی عشری

سخنان آیت‌الله علم‌الهدی، امام جمعه مشهد، در مورد تبعات فساد در فضای مجازی و تلاش دولت برای رفع فیلترینگ نیاز به بررسی بیشتر و دقیق تری دارد.

وی در خطبه‌های نماز جمعه مشهد و در چندین سخنرانی به مسئله فیلترینگ و آزادی فضای مجازی اشاره کرده و عمدتاً نگرانی‌های خود را از تبعات منفی فضای مجازی ابراز کرده‌ است.
البته سایر روحانیون و چهره‌های مطرح حوزه هم پیش از این در سخنانی، رفع فیلترینگ را به صلاح جامعه ندانسته و با آن مخالف بودند.

به تازگی خبرهای مثبتی از امکان رفع فیلترینگ توسط دولت در رسانه های گروهی منتشر شده که علاوه بر بازخوردهای مثبت، مخالفت های منتقدان دولت را نیز به همراه داشته است.

این سخنان می‌تواند از زوایای مختلفی مورد نقد قرار گیرد:

فضای مجازی و فساد

علم‌الهدی و منتقدان فضای مجازی بر این باور هستند فضای مجازی به‌ویژه در کشورهای اسلامی می‌تواند منشأ فساد و تهدیدات اخلاقی شود.
اما باید توجه داشت که خود فضای مجازی به‌تنهایی فسادزا نیست.
فضای مجازی، مانند سایر ابزارهای تکنولوژیکی، می‌تواند هم فرصت‌های آموزشی و مثبت ایجاد کند و هم زمینه‌ساز مشکلات اخلاقی و اجتماعی باشد، که بستگی به نحوه استفاده و مدیریت آن دارد.
در واقع، نه خود فضای مجازی، بلکه نحوه بهره‌برداری از آن می‌تواند تأثیرگذار باشد.
بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا با وجود بهره‌مندی کامل از فضای مجازی، توانسته‌اند با وضع قوانین و تدابیر مناسب از آسیب‌های آن جلوگیری کنند.

رفع فیلترینگ و مدیریت صحیح

بحث رفع فیلترینگ و برطرف کردن محدودیت‌ها به‌ویژه در کشورهایی مانند ایران که سیاست‌های محدودکننده در فضای مجازی دارند، همیشه مطرح بوده است.
برخی معتقدند که فیلترینگ نه تنها به کاهش فساد منجر نمی‌شود، بلکه باعث ایجاد فضای بسته و غیرشفاف می‌شود که در آن دسترسی به اطلاعات مفید و رشد علمی محدود می‌شود.
اگر به‌جای فیلترینگ، مدیریت و نظارت درست بر محتوای فضای مجازی صورت گیرد، می‌توان از معایب آن جلوگیری کرد و در عین حال از مزایای آن بهره برد.

نقش دولت در فضای مجازی

نقد دیگری که بر سخنان آیت‌الله علم‌الهدی و سایر منتقدان وارد است، نقش دولت در مدیریت فضای مجازی است.
دولت‌ها باید بتوانند نظارت مؤثر و غیرمحدودکننده‌ای بر فضای مجازی اعمال کنند که در عین محافظت از ارزش‌های اخلاقی، از آزادی‌های فردی و دسترسی آزاد به اطلاعات نیز حمایت کنند.
فیلترینگ گسترده ممکن است به‌جای پیشگیری از فساد، باعث ایجاد نوعی مقاومت و گریز از نظارت‌های قانونی شود.

آسیب‌های اجتماعی و راه‌حل‌ها

در نهایت، به‌جای فیلتر کردن فضای مجازی، باید توجه بیشتری به آموزش و فرهنگ‌سازی در استفاده صحیح از این فضا داشته باشیم. به‌طور مثال، آموزش خانواده‌ها و جوانان در استفاده از اینترنت و فضای مجازی، تدوین قوانینی برای حفظ حریم خصوصی و امنیت، و ایجاد فضاهای مجازی سالم و مبتنی بر ارزش‌های اخلاقی می‌تواند راه‌حل‌های مؤثری باشد.

در مجموع، نمی‌توان گفت که فضای مجازی به‌طور ذاتی فسادزا است، بلکه بستگی به مدیریت و استفاده صحیح از آن دارد. سیاست‌گذاری در این زمینه باید مبتنی بر واقعیت‌ها و نیازهای اجتماعی باشد و از رویکردهای افراطی و محدودکننده دوری کند.

علاوه بر آن بسیاری از مظاهر فساد و رانت خواری به کمک همین شبکه های اجتماعی در سطح جامعه مطرح شده که موجب آگاهی افکار عمومی از عمق لایه های فساد شده، بنابراین نه تنها موجب فساد نخواهد شد، بلکه از افزایش بیشتر دامنه مفاسد جلوگیری خواهد کرد و البته دست فاسدان و رانت خواران را نیز از بیت المال کوتاه خواهد کرد.