ببینیم ،کسانی را که نمی بینند

گروه یادداشت و تحلیل اجتماعی پایشگر-سعید سفیری _ کارشناس فرهنگی و اجتماعی -روز جهانی عصای سفید یا روز جهانی نابینایان، اقدامی است برای دیدن کسانی که نمی‌توانند ببینند. این افراد بخشی از جامعه ما هستند.

افرادی که نیازمند حمایت‌های آموزشی، مهارت‌آموزی و تسهیل حرکت در شهر هستند. بر همین اساس در سال 1383قانون جامع حمایت از حقوق معلولان به تصویب رسید. براساس ماده دوم این قانون، کلیه وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و مؤسسات و شرکت‌های دولتی و نهادهای عمومی و انقلابی موظفند در طراحی، تولید و احداث ساختمان‌ها و اماکن عمومی و معابر و وسایل خدماتی به‌نحوی عمل کنند که امکان دسترسی و بهره‌مندی از آنها برای معلولان همچون افراد عادی فراهم شود. این قانون در کنار مصوبات شورای اسلامی شهر تهران برای ساماندهی و طراحی معابر و امکانات شهری به‌نحوی که بتواند پاسخ نیازهای معلولان به‌ویژه نابینایان را فراهم کند، برای تسهیل زندگی معلولان لازم بود.

براساس آماری که یافتم، حدود 150هزار نفر از هموطنانم، نابینا هستند. اگر به این آمار، افراد کم‌بینا را اضافه کنیم به جمعیت 750هزار نفر می‌رسیم. آمار نابینایان و کم‌بینایان به‌طور چشمگیری در دهه‌های آینده افزایش می‌یابد. یکی از دلایل آن، افزایش سن و کهنسالی در جوامع انسانی است. بی‌‌تردید، ایران هم از این قاعده مستثنی نیست. براساس تحقیقی که در سال 1393دکتر سعیدی‌رضوانی و حمیدرضا دانش‌پور در مورد مناسب‌سازی‌ محیط شهری برای نابینایان و کم‌بینایان انجام دادند، به موارد جالبی دست یافتند که به‌نظر می‌رسد باید به آنها توجه کرد و اینگونه تحقیقات را دوباره بررسی و یا به روز کرد. بر این اساس، در گفت‌وگو با شهروندانی که درحاشیه برخی از معابر ساماندهی شده کار می‌کردند و یا دائم از آنجا عبور می‌کردند، کمتر افراد نابینا دیده شده بودند؛ یعنی معابری ساماندهی شده بود که محل عبور نابینایان نبود. پس براساس تجربیات جهانی نباید در ساماندهی معابر افراطی عمل کرد. در عین حال در آن زمان (یا در زمان فعلی براساس گفت‌وگو با برخی از معلولان) رضایتی از ساماندهی معابر در میان معلولان به‌ویژه نابینایان به چشم می‌خورد. زیرا برخی از مسیرهای عبور برای نابینایان در قسمتی از خیابان یا پیاده‌رو درست اجرا شده و نیاز آنان را برطرف می‌کند؛ اما این مسیرها در انتها ناگهان قطع می‌شوند، بدون هشدار. از طرفی مصالح به‌کار رفته در اینگونه بهسازی‌ها، از کیفیت مناسبی برخوردار نیست. اجرای بی‌دقت استانداردهای ساماندهی معابر برای نابینایان از دیگر مواردی است که در این تحقیق به آن اذعان شده‌است. در این تحقیق نکته‌ای که کمتر به آن توجه شده، بی‌اطلاعی شهروندان از اقدامات مدیریت شهری در مناسب‌سازی‌ معابر برای نابینایان بود. حدود 93درصد پاسخگویان، کف‌سازی‌‌های معابر ویژه نابینایان را، تنوع و زیبایی و حتی ماساژ پا عنوان کردند.

اطلاع‌رسانی در طرح‌های شهری، تنها به افزایش سطح معلومات شهروندان محدود نمی‌شود، بلکه این کار به حس همدردی و برخورد صحیح و مشارکتی با مسائل هم می‌تواند منتهی شود. اقدام مثبتی که در کمیته مناسب‌سازی شورای شهر تهران صورت گرفت، این بود که از انجمن‌های معلولان در این کمیته برای مشارکت و ارائه نظر دعوت به عمل آمد؛ اقدامی که تاکنون ادامه دارد. اما هنوز راهی طولانی برای اینکه معلولان به‌ویژه نابینایان در شهر با اطمینان و به تنهایی توانایی کشف مسیر در خیابان‌های آشنا را داشته باشند، در پیش است. بهره‌بردن از تجربیات جهانی در این زمینه و گوش دادن به صحبت معلولان و گفت‌وگو با شهروندان و توضیح اقدامات، در این زمینه ضروری است. زمانی که رونالد میس در سال 1985برای نخستین مرتبه تئوری طراحی شهری فراگیر یا همگانی را مطرح کرد، در پی «تلاش برای تامین نیازهای اکثریت استفاده‌کنندگان» از امکانات شهری بود. ارتقای کیفیت زندگی برای همگان معنایی جز طراحی فضاهای شهری، مکان‌ها و ساختمان‌ها با توجه به نیازهای گروه‌های آسیب‌پذیر ندارد. طراحی فراگیر، نگاهی نقادانه به مجموعه شهری دارد که طراحان شهری را به چالش یافتن راهکارها و ضوابط متناسب با ویژگی‌های خاص برای مصرف‌کنندگان خاص دعوت می‌کند. طراحی فراگیر در شهرها، توجه را از محدودیت‌های فیزیکی معلولان، به شرایط لازم تجهیزات و رفاه مورد نیاز برای همگان باز می‌گرداند. این منطق ما را وادار به اندیشه مجدد در مورد طرح‌ها، فضاهای شهری، ساختمان‌ها و تجهیزات می‌کند. در اینجا مفهوم بنیادی، ارتقای کیفیت زندگی برای همگان است.

حال زمانی است که می‌توان به یک دهه تلاش، پس از تصویب قانون جامع حمایت از معلولان و مصوبه شورای اسلامی شهر تهران در زمینه مناسب‌سازی‌ معابر شهر، نظری انداخت. چه کردیم و چه باید بکنیم. تا شهر تهران به برنامه «تهران، شهری برای همه» گامی نزدیک‌تر شود. یکی از چالش‌های امروز تهران‌، یافتن راه‌هایی است برای ارتقای کیفیت زندگی معلولان و نابینایان در شهر تهران. در واقع دیدن کسانی که قادر به دیدن ما نیستند و همچون ما نمی‌توانند حرکت کنند.