پایشگر- بانک مرکزی تا چند روز مانده به آغاز حرکت زائران به سمت کربلا، تصمیمی برای تامین ارز زائران اتخاذ نکرده بود و صرفا دو روز قبل از شروع این مراسم، تصمیمی گرفت که مطابق پیش‌بینی‌ها مصائب متعددی را برای ثبت‌نام کنندگان به وجود آورد.
به گزارش پایگاه تحلیلی خبری پایشگر، مسئولان ستاد اربعین چند هفته قبل از آغاز حرکت زائران به نجف و کربلا از پرداخت ارز (دلار) به قیمت بازار ثانویه خبر دادند اما مسئولان بانک مرکزی هیچ صحبتی از پرداخت این ارز به میان نیاوردند.

هیچ اظهارنظر یا بخشنامه‌ای از سوی بانک مرکزی منتشر نشد و پیگیری‌های خبرنگار ما از بانک مرکزی نیز حاکی از این بود که بانک مرکزی هیچ تصمیمی برای تامین ارز مورد نیاز زائران اربعین نگرفته است.

در همین حال مشاهدات میدانی نشان می‌داد زوّار در حال تهیه دینار از صرافی‌ها هستند و حداکثر قیمت معاملاتی 125 ریال تا 130 ریال بود. اما یکباره بانک ملی اعلام کرد دینار با قیمت 96 ریال و تا سقف 100 هزار دینار به زائران پرداخت می‌کند اما تحویل آن در عراق انجام خواهد شد. در واقع کاری که بانک مرکزی به بانک ملی محول کرده بود، در سکوت کامل بانک مرکزی اجرایی شد.

اما از همان ابتدا معلوم بود هیچ برنامه‌ریزی‌ای از قبل برای پرداخت ارز با این روش انجام نشده است. به طوری که به گفته خاتونی معاون بانک ملی صراحتا گفت: «کانکس‌های بانک ملی برای پرداخت ارز از روز یکشنبه هفته گذشته راه‌اندازی شد و از ابتدای روز دوشنبه کار توزیع ارز آغاز شد». این اظهارات، برنامه‌ریزی عجله‌ای بانک مرکزی و محول کردن آن به بانک ملی را نشان می‌دهد.

علاوه بر این، از همان ابتدا بهینه بودن روش پرداخت ارز محل تردید بود و بسیاری از شنوندگان این خبر ازدحام در صفوف محل‌های تحویل ارز را پیش‌بینی می‌کردند اما این طرح اجرایی شد و با وجود ایجاد بیش از 250 باجه توزیع ارز و فعالیت طولانی مدت باجه‌های مرزی، مسائل مختلف دست به دست هم داد تا نارضایتی‌ها از روند توزیع ارز بالا بگیرد.

در چند روز اخیر، انتظار برای دریافت ارز در مرز بالا بود اما از روز گذشته به طور نسبی از طول صف‌ها کاسته شد و به گفته معاون بانک ملی، همه زائرانی که از مرز مهران عبور کردند، توانستند ارز دریافت کنند، اما زائرانی که از مرز چذابه خارج شدند و در آن منطقه به دلیل مخالفت استانداری عراق امکان تحویل ارز نبود و همچنین زائرانی که به دلیل ازدحام و یا وضعیت جوی در اولین روز توزیع ارز از مرز عبور کردند، در نجف و کاظمین با مشکل دریافت ارز مواجه شدند. از محل‌های نامناسب توزیع ارز تا اختلال و ازدحام در فرایند توزیع، مصائب این روزهای بعضی از زوار در نجف و کاظمین بود.

براساس آخرین آمارها بیش از 170 هزار نفر در سامانه بانک ملی ثبت نام کرده‌اند. با توجه به حضور حدود 2 میلیون زائر در این مراسم، کمتر از 10 درصد از زائران از این طرح استقبال کرده‌اند که مسئولان بانک مرکزی و دولت باید از این میزان استقبال محدود زائران، شاکر خداوند باشند زیرا اگر براساس پیش‌بینی‌های اولیه یک میلیون زائر ثبت نام کرده‌اند، چه چالشی‌هایی که در انتظار مراسم اربعین امسال به وجود نمی‌آمد.

بانک ملی 20 باجه دیگر را در مرز اضافه کرد و تلاش کرد ساعات ارائه خدمات به نظر می‌رسد، هر چقدر بانک مرکزی و بانک ملی فرایندها را تسهیل می‌کردند، با توجه به اینکه توزیع ارز در کشور عراق انجام می‌شد و تمرکز پرداخت ارز محدود به چند نقطه شد، امکان مدیریت درست و مناسب توزیع ارز نبود.

امروز که یک هفته از مدت زمان آغاز توزیع ارز می‌گذرد و بسیاری از زائران از مرز مهران و شلمچه عبور کرده‌اند، روند توزیع ارز در مرز به حالت تعادل بازگشته است. در واقع، این اتفاق نشان می‌دهد ظرفیت پرداخت ارز در مرز به میزان مشخصی بوده و در شرایط اوج تردد، پرداخت ارز در مدت زمان کوتاه غیرممکن و شکل گیری صفوف طولانی اجتناب‌ناپذیر بوده است.

به هر ترتیب توزیع ارز به این شیوه تجربه‌ای بود که با هزینه بالایی به دست آمده است و متولیان امر می‌توانند از نتایج آن برای مراسم اربعین سال آینده و یا حج تمتع استفاده کنند. در اختیار گرفتن مراکز توزیع اسکناس ارز در کشور مقصد، در شرایط تراکم جمعیتی بالا، روشی نامناسب است و به هر نحوه در صورتی که نیاز به تامین ارز در مقطع کوتاهی از سال وجود دارد، توزیع آن قطعا باید در داخل مرزهای جغرافیایی باشد. مگر اینکه ابزارهایی مانند اوراق گواهی ارزی قابل تبدیل به پول نقد در اختیار افراد قرار داشته باشند که اجرای آن الزامات خاص خود را می‌طلبد.