ثبت ملی پنج تندیس پایتخت از یک مجسمه‌ساز/ از میدان فردوسی تا پارک لاله

اخبار فرهنگی و هنری پایشگر-تندیس‌های فردوسی در میدان فردوسی، امیرکبیر در پارک ملت، خیام در پارک لاله، فردوسی در موزه سازمان کتابخانه و اسناد ملی و امیرکبیر در مدرسه دارالفنون، ۵ عدد از مهمترین مجسمه های شهر تهران هستند که به دست ابوالحسن صدیقی ساخته شد و اکنون در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی  پایشگر،هنر مجسمه سازی نوین در ایران، ارتباطی تنگاتنگ و ناگسستنی با فعالیت های انجمن آثار ملی دارد. این انجمن که در سال ۱۳۰۴ تاسیس شد، برای طراحی و ساخت مجسمه مفاخر فرهنگی و شخصیت‌های سیاسی و تاریخی، بومی سازی این هنر در ایران، و نیز مستندسازی چهره مجسمه ها، تلاش های قابل توجهی داشت.

از اقدامات مهم انجمن آثار ملی، سفارش طراحی و ساخت مجسمه هایی است که مفاخر فرهنگی را در معرض نگاه مردمان قرار می داد. مجسمه های ساخته شده به سفارش انجمن، نمادی از ملی گرایی نهفته در تفکر مدرن بود. قراردادن این مجسمه ها در اماکن عمومی موجب شد تا از کراهت و قبح مجسمه سازی در فرهنگ عمومی، متأثر از پاره‌ای حساسیت های مذهبی، به مرورکاسته شود.

انجمن آثار ملی. به همت گروهی از رجال دانشور و علاقه‌مند به آثار تاریخی و حفظ آن، بر اساس اساسنامه‌ای در ۱۴ ماده و با هدف «ازدیاد علاقۀ عامه به آثار قدیم تاریخی و علمی و صنعتی ایران و به منظور نگاه‌داری صنایع مستظرفه و صنایع دستی و حفظ سبک و شیوۀ قدیم آنها» تأسیس شد.

این انجمن بعد از انقلاب اسلامی به «انجمن آثار و مفاخر فرهنگی» تغییر نام داد. می‌توان گفت توجه به هویت ‌ملی، گفتمان فرهنگی رایج انجمن آثار ملی بود که سفارش ساخت مجسمه‌های مشاهیر از مصادیق آن به شمار می‌رود. به طوری که می‌توان گفت اکثر مجسمه‌های مشاهیر در دوره پهلوی به سفارش انجمن و زیر نظر آنها انجام می‌شد.

ابوالحسن صدیقی که به عنوان پدر مجسمه‌سازی نوین در ایران است در این دوران یکی از پرکارترین مجسمه سازان عصر خود شناخته می شود. «گوستینوس آمبروزی» مجسمه‌ساز شهیر ایتالیایی، او را «میکل‌آنژ» شرق لقب داده‌است

تندیس فردوسی که در میدان فردوسی قرار دارد از برجسته‌ترین آثار این هنرمند بزرگ به شمار می‌آید. به غیر از این مجسمه باشکوه، استاد ابوالحسن صدیقی بسیاری دیگر از مجسمه‌های مشاهیر ایران را ساخته است؛ مجسمه نادرشاه افشار در مشهد، مجسمه خیام در پارک لاله تهران‌، بوعلی‌سینا در میدان بوعلی همدان، مجسمه خیام در نیشابور، سعدی در شیراز، یعقوب لیث در زابل، امامقلی‌خان در اردبیل، و تندیس میرزا تقی‌خان امیرکبیر در پارک ملت از جمله آثار او هستند.

سردیس فردوسی

سردیس فردوسی که در سال ۱۳۱۳ به دست ابوالحسن صدیقی ساخته شده است.

در آستانه ۲۵ اردیبهشت و روز بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی، سردیس این شاعرِ بزرگ ایرانی، اثر استاد ابوالحسن صدیقی در فهرست آثار منقول ملی ثبت شد.

این اثر که در موزه کتاب و میراث مستند سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران نگهداری می‌شود،از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور به شماره ۱۴۴۸ در فهرست آثار ملی منقول به ثبت رسیده‌ است.

این اثر ارزشمند در سال ۱۳۱۳( ۸۶ سال قبل)، توسط استاد ابوالحسن صدیقی خلق و پس از آن در سرسرای ساختمان قدیم و تاریخی کتابخانه ملی ایران واقع در خیابان سی‌تیر نصب شد که با انتقال ساختمان کتابخانه ملی، در حال حاضر در محل موزه کتاب و میراث مستند ایران واقع در ساختمان جدید کتابخانه ملی در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است.

ابعاد این سردیس ۵۰ در ۲۶ با ارتفاع ۷۰ سانتی‌متر بوده و جنس عمده‌ آن از گچ‌فرنگی پتینه شده ساخته شده و در پایین آن امضای استاد صدیقی و تاریخ ساخت وجود دارد.

ابوالحسن‌خان صدیقی، زاده ۱۳ مهر ۱۲۷۳ و درگذشته به تاریخ ۲۰ آذر ۱۳۷۴ خورشیدی، نقاش و مجسمه‌ساز برجسته ایرانی و از شاگردان کمال‌الملک بود. از آثار وی می‌توان به تندیس فردوسی در میدان فردوسی تهران اشاره کرد.

مجسمه میرزا تقی خان امیرکبیر

از امیر کبیر در ایران تندیس های فراوانی ساخته شده و در مکانهای مختلف نصب گردیده است اما داستان ساخت مجسمه‌ میرزا تقی خان امیرکبیر که بدست استاد صدیقی ساخته گریدد و انتقال آن به ایران است. مجسمه امیرکبیر در سال ۱۳۵۶ به سفارش انجمن مفاخر ملی ایران در کشور ایتالیا ساخته شد و به دلیل همزمانی ساخت و آماده شدن آن با روزهای پیروزی انقلاب، انتقال آن به ایران ۳۲ سال به تاخیر افتاد. در سال ۱۳۸۸ و با پیگیری اسناد ساخت این مجسمه محل نگه‌داری آن شناسایی و با طی مراحل قانونی در سال ۸۹ وارد ایران شد.

پیکره میرزا تقی خان امیرکبیر، اثر استاد ابوالحسن صدیقی به شماره ثبت ۱۴۴۵، مورخ ۱۳۹۸/۱۱/۶، محل نگهداری استان تهران، شهر تهران، خیابان ولی عصر، پارک ملت است.

ابعاد این اثر هنری شامل ارتفاع آن سه متر و ۱۰ سانتیمتر و وزنش ۴۵۰ کیلوگرم است. این مجسمه پس از انتقال به ایران در پارک ملت تهران تصب گردید.

مجسمه دیگری از میرزا تقی خان امیرکبیر، اثر استاد ابوالحسن صدیقی به شماره ثبت ۱۴۴۷، مورخ ۱۳۹۸/۱۱/۶، ساخته شده است که محل نگهداری آن مدرسه دارالفنون واقع در میدان امام خمینی(ره)، خیابان ناصرخسرو است.

سردیس حکیم ابوالقاسم فردوسی، اثر استاد ابوالحسن صدیقی به شماره ثبت ۱۴۴۸، مورخ ۱۳۹۸/۱۱/۶، محل نگهداری استان تهران، شهر تهران، بزرگراه حقانی، کتابخانه ملی ایران، موزه کتاب و میراث مستند.

استاد صدیقی علی رغم عمر طولانی فرصتی نیافت تا شیوه قوام آمده و طبیعت گرای خود را شیوه ای جدیدتر انتقال دهد. سیر تکامل و نحوه جستجوهای تکنیکی اش طی پنجاه سال کار(صورت چشم بسته دختربچه ۱۳۰۳ و مجسمه خیام۱۳۵۴ ش) این سوال را برای بینندگان آثارش به وجود می آورند که با علاقه وافری که او به ساده کردن سطوح و ساده دیدن فرم ها در آثارش دارد چرا این توفیق را پیدا نمی کند که مجسمه هایی هنرمندانه با سطوحی ساده و جدید بسازد. هر چند که وقتی سیمرغ نگهبان زال را در مجسمه میدان فردوسی به همین طریق می سازد با ریشخند نا اهلان و نادانان مواجه می شود.

اما علی رغم همه محدودیت ها، او یک تنه کوشید که معارف ایران را با واقعی ترین چهره ایرانی شان مجسم کند و از این بابت آثارش تاکنون در این جامعه بی همتا و بی رقیب است.

پیکره حکیم عمر خیام، اثر دیگر استاد ابوالحسن صدیقی به شماره ثبت ۱۴۴۶، مورخ ۱۳۹۸/۱۱/۶ است که واقع در پارک لاله به نشانی بلوار کشاورز، پارک لاله، ضلع شمال شرقی پارک است.

به گفته فریدون صدیقی، پدرش این مجسمه و مجسمه فردوسی را خیلی دوست داشت. مجسمه خیام در سال ۱۳۵۱ به سفارش انجمن آثار ملی با سنگ مرمر کارارا در ایتالیا ساخته و سپس به ایران منتقل شد.

قبل از صدیقی ، هنر مجسمه سازی ایران وضع بسیار پیچیده ای داشت و بین نقش برجسته های بسیار زیبا و هنرمندانه ی تخت جمشید با سایر دوران و بالاخره دوران معاصر تا آثار صدیقی، ورطه ای خالی و بستری نامساعد به عمق قرن ها بود. همین، کار و محیط فعالیت صدیقی را سخت تر و تیره تر از کمال الملک می کرد. اما تشنگی سیراب ناشدنی ذوق جامعه نسبت به تحول باعث شد که صدیقی بی درنگ مورد استقبال مردم قرار گیرد و ملت و دولت او را چون کمال الملک یگانه و محترم بشمارند. هر چند که حرمت ها، بیشتر ارزشی لفظی داشتند از سنگینی شرایط زندگی هنرمندان ذره ای نمی کاستند.

تجسم چهره های مفاخر فرهنگی ایران به او سپرده می شود و در چنین فرصتی است که صدیقی پایه های محکم پیکر تراشی و مجسمه سازی معاصر را بر پا می کند ، و بر چنین پایه هایی است که مجسمه سازی جدید ایران حضوری مقبول و جایی واجب در آموزش و جامعه فعلی ما می یابد؛ و به شکلی منطقی حتی در تندباد حوادث نیز ادامه حیات می دهد و اکثر آثارش تخریب نمی شود. چنین حضوری مدیون آثار شایسته استاد صدیقی است و وظیفه نسل های امروزی خود را مهار کنند. چرا که ارزیابی کوشش پیشکسوتان باید با توجه به زمان صرف عمر گران بهای ایشان باشد.

در مجموع از این پیکرتراش برجسته، ۸۳ مجسمه به جای مانده است که تعدادی از آنها مربوط به شخصیت های حکومتی وقت و بخش عمده ای از آنها مشاهیر و چهره های ماندگار تاریخی و ادبی ایرانی است.

از مهمترین این آثار می توان به مجسمه سعدی در شهر شیراز، بوعلی سینا در همدان، مجسمه حکیم عمرخیام در پارک لاله تهران، مجسمه نادرشاه افشار در مشهد مقدس، یعقوب لیث درزابل و دزفول و طرح چهره ابوعلی سینا به شیوه سیاه قلم اشاره کرد که همگی در ایتالیا ساخته شده اند.

آثار وی که بیشتر سبک رئال بودند به خاطر ظرافت و ویژگی های هنری سال هاست که به عنوان یکی از عناصر زیبایی و جذابیت در فضای هنری شهرهای ایران محسوب می شود. در واقع در تاریخ مجسمه سازی ایران، استاد ابوالحسن خان صدیقی به خاطر پیشگامی در این هنر به عنوان نقطه عطف مجسمه سازی شهری شناخته می شود که با حضورش می توان این هنر را به دوره پیش و پس از وی تقسیم کرد.

منبع:

کتاب حرف‌های تجربه/انتشارات دید

مقاله نقش انجمن آثار ملی و ابوالحسن صدیقی در اشاعه مجسمه سازی/علیرضا اسماعیلی ، علی بیگدلی ، مهرناز بهروزی

مجله ششمین دوسالانۀ مجسمه‌های شهری

مجله حراج تهران/ خرداد ۱۳۹۴

کتاب ابوالحسن خان صدیقی نوشته محمد احصایی، هادی سیف/ناشر: کمیسیون ملی یونسکو