درخشش کمی و کیفی سینمای کودک در جشنواره چهل و دوم فیلم فجر

اخبار فرهنگی هنری پایشگر- باوجود برخی نقاط ضعف جشنواره فیلم فجر امسال، حضور حداکثری و کیفیت فیلم‌های حوزه کودک و نوجوان از جمله امتیازات مهم این دوره بود که به حمایت‌های ارگانی از سینمای کودک در ابعاد ملی و فراملی مربوط می‌شد.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی پایشگر، در سال‌های اخیر، به مدد حمایت‌های دولتی و ظهور فیلمسازان مستعد و نهادهای سرمایه‌گذار، سینمای کودک اعم از فیلم و انیمیشن پیشرفت خوبی داشته است، با وجود اینکه نمی‌توان از همه آثار تولید شده در این حوزه دفاع کرد اما کمیت قابل توجهی دارد که باید به فال نیک گرفت.
برای نمونه در دو سه سال اخیر، شاهد آثار سینمایی بزرگ و با کیفیتی بوده‌ایم که «بچه زرنگ»، «لوپتو»، «پسر دلفینی»، «بنیامین»، «فیلشاه» و… از نمونه‌های موفق در این حوزه محسوب می‌شوند که در جشنواره‌های مختلف همچون جشنواره فیلم فجر درخشش خوبی داشته اند.
در چهل و دومین جشنواره فیلم فجر، سهم کودک و نوجوان ۳ انیمیشن «ساعت جادویی»، «رویا شهر» و «ببعی قهرمان» و ۴ فیلم سینمایی «باغ کیانوش»، «ظاهر»، «میرو» و «ملکه آلیشون» است.

در ادامه، ضمن ارائه خلاصه‌ای از داستان و سرمایه‌گذاران این آثار، تحلیل کوتاهی نیز روی کیفیت و زیبایی‌شناسی هنری این محصولات کودک و نوجوان انجام شده است:

باغ کیانوش

پدیده جشنواره چهل و دوم فیلم فجر «باغ کیانوش» رضا کشاورز حداد بود. فیلمی که با وجود قدردانی حداقلی در مراسم توزیع سیمرغ‌ها، همچنان از فیلم‌هایی بود که جای بیشتری برای دریافت جوایز داشت. به استناد برخی کارشناسان سینمایی و به گواه فیلمنامه و کارگردانی خوب باغ کیانوش، این فیلم بهترین محصول سینمای کودک در یک دهه اخیر در سینمای کودک از ابعاد مختلف فنی و متنی به شمار می‌آید.

پدیده جشنواره چهل و دوم فیلم فجر «باغ کیانوش» رضا کشاورز حداد بود. فیلمی که با وجود قدردانی حداقلی در مراسم توزیع سیمرغ‌ها، همچنان جای بیشتری برای دریافت جوایز داشت
فیلمنامه فیلم باغ کیانوش اقتباس از کتابی با همین نام است. این کتاب به قلم «علی‌اصغر عزتی‌پاک» برای گروه سنی نوجوان از سوی انتشارات کانون پرورش فکری منتشر شده بود.

باغ کیانوش، به تهیه کنندگی «محمدجواد موحد» و کارگردانی «رضا کشاورزحداد» محصول مشترک باشگاه فیلم سوره و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است.

داستان رمان «باغ کیانوش» در زمان جنگ تحمیلی ایران و عراق در روستایی از توابع شهر همدان اتفاق می‌افتد. حمزه و عباس تصمیم می‌گیرند در روز جشن ازدواج پسر کیانوش به باغ او دستبرد بزنند. این ماجرا با سقوط یک هواپیمای بمب‌افکن عراقی در نزدیکی باغ هم‌زمان می‌شود. سقوط هواپیما و ورود خلبان آن به باغ کیانوش ماجراهای جالبی رقم می‌زند.

رویا شهر

یکی از انمیشن‌های موفق جشنواره امسال رویاشهر، دومین محصول خالقان انیمیشن «بنیامین» یود. انیمیشن رویاشهر داستان ماجراجویانه پسربچه‌ای به نام آرات است که تصمیم دارد قهرمان رویاشهر شود. این اثر نگاهی به آینده دارد و «امیرهوشنگ زند» سرپرست گویندگان این اثر سینمایی است. تولید این انیمیشن حدود ۳ سال طول کشید.
رویا شهر به کارگردانی «محسن عنایتی» و تهیه کنندگی «مصطفی حسن‌آبادی» محصول اداره‌کل فرهنگی شهرداری تهران و سازمان سینمایی سوره است.

رویاشهر یک داستان فانتزی، تخیلی و تاریخی دارد. این فیلم درباره ۲ شهر است که رویا شهر به عنوان یکی از شهرهای اصلی آن شناخته می‌شود. رویا شهر در داستان فیلم به نوعی به خطر می‌افتد و در معرض نابودی قرار می‌گیرد و نوجوان ۱۲ ساله‌ای برای نجات آن دست به کار می‌شود.

ببعی قهرمان

ببعی قهرمان برگرفته از سریال انیمیشنی دوبعدی «ببعی و ببعو» است که جزو آثار پرمخاطب شبکه پویا بوده و از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ پخش شده است. این انیمیشن سینمایی که با مشارکت شرکت پویانمایی ایما تولید شده، با تکنیک سه‌بعدی و با استفاده از به‌روزترین فناوری ساخت انیمیشن در ایران ساخته شده است.

با وجود اینکه همه آثار سینمای کودک جشنواره چهل و دوم، آثار کیفی و خوش ساختی نبودند، اما می‌توان حداقل به نیمی از آنها نمره قبولی داد و به آینده سینمای کودک در دولت جدید امیدوار بود
در خلاصه داستان انیمیشن ببعی قهرمان آمده: «ببعی که همیشه مجلات جغد قهرمان درباره پرواز را می‌خواند در سر رویای پرواز دارد و می‌خواهد مانند یک پرنده پرواز کند…». ببعی قهرمان پس از «فهرست مقدس» و «پسر دلفینی» سومین انیمیشن سینمایی سازمان اوج است.

ببعی قهرمان چند تفاوت عمده با ۳ اثر انیمیشنی جشنواره دارد. یکی اینکه قهرمانش، دختر است در حالیکه در ۳ کار دیگر، قهرمانان پسر بودند. دیگر اینکه داستانی کاملاً قصه‌گو دارد و سابقه تکنیکی و سال‌ها همکاری مشترک، از نظر فنی، کار را دارای ثبات کرده است. سوم اینکه شعارزدگی ندارد و مانند رویاشهر یا حتی بچه‌زرنگ، مسائل مذهبی را به آن سنجاق نکرده‌اند.

ساعت جادویی

داستان انیمیشن ساعت جادویی (سفر به تاریکی) از جایی آغاز می‌شود که یک پسربچه به واسطه هدیه‌ای که از پدربزرگ خود دریافت می‌کند، موفق به سفر در زمان می‌شود و به دوران کودکی مادربزرگ خود می‌رود. در این سفر، این پسربچه شغل خانوادگی خودشان یعنی نمدمالی را از نزدیک می‌بیند که در گذشته رونق بسیاری داشته است. این سفر در زمان مصادف با قیام گوهرشاد می‌شود و اشاره‌هایی به فرهنگ پوشش در آن زمان هم می‌شود.
این انیمیشن به کارگردانی «محمدعلی بصیری نیک» و تهیه کنندگی «محمدمهدی نخعی راد»، از تولیدات حسینیه هنر است. انیمیشن ساعت جادویی محصول چهار سال پیش است و حالا در جشنواره شرکت کرده است. این اثر مخاطب سنی مشخصی را نشانه نگرفته است. داستانش را بزرگ‌ترها می‌فهمند و قهرمان‌هایش بچه ها هستند.

صاحبان اثر در نظر دارند این انیمیشن را به عنوان یکی از گزینه‌های اصلی اکران نوروز ۱۴۰۳ معرفی کنند.

ملکه آلیشون

«ملکه آلیشون» از جوز آثار مرتبط با کودک جشنواره چهل و دوم فیلم فجر بود که به استناد بازخورهای اولیه آنچنان مورد توجه قرار نگرفت. این فیلم که جزو سهمیه کودک محسوب می‌شود و مخاطبان اصلی آن کودکان و نوجوانان هستند؛ از فیلم‌های برگزیده در جشنواره کودک استان اصفهان بوده است. ساخت فیلم «ملکه آلیشون» ۹ سال به طول انجامیده است.

در «ملکه آلیشون» مشخص نیست کودکان نوجوانان کدامیک مخاطب انیمیشن هستند زیرا فضای جادو و طلسم ممکن است باعث ترس و به هم خوردن روان بچه‌ها باشد
این فیلم در کنار فیلم «باغ کیانوش» و فیلم «ظاهر» که هر دو توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ساخته شده‌اند؛ سه فیلم بخش کودک و نوجوان دوره چهل و دوم جشنواره فجر هستند.

ملکه آلیشون کار بصری جذابی دارد که تداعی‌گر چند فیلم معروف خارجی از جمله هری پاتر است و فضای فانتزی و البته وهم‌آلود آن پروژه‌ها را یادآوری می‌کند. وهم، جادو و طلسم به عنوان یکی از تم‌های مهم ملکه آلیشون است که می‌تواند عامل مهمی برای جذابیت و کشش کودکان و نوجوانان باشد. رده‌بندی سنی انیمیشن و سینمای کودک از مهم‌ترین چالش‌های سینمای کودک است که ملکه آلیشون نیز از این مساله ضربه می‌خورد.
مشخص نمی‌شود که کودکان نوجوانان کدامیک مخاطب انیمیشن هستند چرا که فضای جادو و طلسم ممکن است باعث ترس و به هم خوردن روان بچه‌ها باشد و لزوم توجه به این نکته در رده‌بندی سنی کارهای کودک و نوجوان مهم است که همچنان از آن غفلت می‌شود.

ظاهر
«ظاهر» از آثار کم اقبال جشنواره فجر امسال بود که بازخوردهای مثبت و عمدتا منفی زیادی گرفت. در خلاصه داستان فیلم ظاهر آمده: «ظاهر ۱۸ سال دارد و در شمال کشور سرباز است. او با اکبر و زیبا پیرمرد و پیرزنی که در کلبه‌ای نزدیک پادگان زندگی می‌کنند آشنا می‌شود و همزمان عاشق یک دختر روستایی می‌شود. در ادامه اتفاق‌هایی برایش رقم می‌خورد…»

اقدامات خوبی در زمینه حمایت‌های دولتی، نهادهای سرمایه‌گذار و فیلمسازان مستعد در حوزه کودک و نوجوان انجام شده که نوید از احیای سینمای کودک و نوجوان پس از سال‌ها رخوت و کم‌رمقی می‌دهد
ولین ساخته «حسین عامری» با حمایت کانون پرورش فکری، فیلمی شریف است. فیلمی نماینده سینمای تجربی که رنگ و لعاب خوبی هم دارد. ظاهر فیلمی کم دیالوگ و ابسته به طبیعت است و حرفش را با تصویر می‌زند. این فیلم به تهیه کنندگی محمدرضا کریمی صارمی و کارگردانی حسین عامری، محصول کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است.

میرو

«میرو» از دیگر آثار سینمای کودک که آنچنان مورد استقبال منتقدان قرار نگرفت. این فیلم سومین اثر سینمایی «حسین ریگی» از فیلمسازان بلوچ کشور پس از فیلم‌های «لیپار» و «هوک» است که در ژانر کودک و نوجوان تولید شده و در بستر قصه‌ای متعلق به دوران دفاع مقدس در دهه ۶۰ روایت می‌شود.

فیلم میرو با محوریت نمادین یکی از بسیجیان نوجوان شهرستان چابهار و اراده وی برای عزیمت به جبهه‌های جنگ، تحت تأثیر سردار شهید «حاج قاسم میرحسینی» ساخته شده است.

سراسر خطه خلیج فارس، خصوصا سیستان و بلوچستان پر از داستان‌های عجیب و قابل بحث است. وضعیت اجتماعی و آموزشی و فرهنگی در سیستان نیازمند کمک و همراهی اهالی پایتخت است. حالا چرا یک سیستانی برای اینکه فیلمش دیده شود یا مجوز بگیرد باید دستاویزش یک داستان مربوط به سی و چند سال پیش باشد؟ اینکه بلوچ در جشنواره حاضر است اتفاق خوبی است اما ای‌کاش مساله همین روزهای مردمش را به تصویر می‌کشید.

این فیلم به تهیه کنندگی «سعید الهی»، محصول مشترک بنیاد شهید و امورایثارگران و بنیاد سینمایی فارابی است.

تحلیل و جمع‌بندی

۱. بررسی کمی آثار سینمای کودک در جشنواره چهل و دوم فیلم فجر نشان می‌دهد که اقدامات خوبی در زمینه حمایت‌های دولتی، نهادهای سرمایه‌گذار و فیلمسازان مستعد در حوزه کودک و نوجوان انجام شده که نوید از احیای سینمای کودک و نوجوان پس از سال‌ها رخوت و کم‌رمقی می‌دهد؛ اتفاق خوبی که قطعا کافی نیست و نیازمند ارتقای کیفی سینمای کودک در ساخت فیلم و انیمیشن است.

۲. پدیده جشنواره فیلم فجر امسال، «باغ کیانوش» محصول سینمای کودک بود که همچنان و پس از گذشت یک هفته از جشنواره نقد و ریویوهای مثبتی روی آن نوشته می‌شود و گویا منتقدان به تازگی به اهمیت و کشف آن رسیده‌اند. فیلمی کم‌ادعا، پرمحتوا که خیلی ساده قصه می‌گوید، قهرمان و ضدقهرمان می‌سازد و می‌تواند الگوی خوبی برای سینماگران این حوزه باشد.

۳. با وجود اینکه همه آثار سینمای کودک جشنواره چهل و دوم، آثار کیفی و خوش ساختی نبودند، اما می‌توان حداقل به نیمی از آنها نمره قبولی داد و به آینده سینمای کودک در دولت جدید امیدوار بود. از سوی دیگر، بحث اکران خوب و لزوم تبلیغات شهری و تلویزیونی مساله مهم دیگری است که در حمایت آثار حوزه کودک و نوجوان با اهمیت و حیاتی به نظر می‌رسد.