پیشنهادهای فنی ایران برای احیای توافق در مذاکرات برجام

گروه یادداشت و تحلیل پایشگر_ مذاکرات هسته‌‌ای ایران در حوزه فنی با چهار حوزه اساسی روبه‌رو است که هرکدام از آنها به‌دلیل تاثیر بر موضوعی که غربی‌ها از آن به‌عنوان «گریز هسته‌ای» یاد می‌کنند، از اهمیت بالایی برخوردارند؛

1. سانتریفیوژهای تشکیل‌دهنده آبشارهای غنی‌سازی
🔻 تهران پس از تعدیل تعهدات هسته‌ای خود دست به نصب گسترده ماشین‌های IR2، IR4 و IR6 زده است که توان غنی‌سازی‌شان دست‌کم پنج‌برابر ماشین‌های نصب‌شده در گذشته هستند.

🔻بااین‌حال پس از تعدیل تعهدات هسته‌ای ایران، نصب و استفاده از سانتریفیوژهای جدیدی که برای آنها در توافق برجام پیش‌بینی صورت نگرفته بود، به یک نقطه مشکل در مذاکرات تبدیل شدند. متن اصلی برجام به این دلیل که شرایط پس از خروج یکی از اعضا را به آن‌سان که رخ داد، پیش‌بینی نکرده بود، راه‌حلی نیز برای آن نداشت.

🔻امروز در مذاکرات احیای برجام موضوع سانتریفیوژهای جدید یک موضوع اساسی است، زیرا این ماشین‌های پیشرفته هم قابلیت غنی‌سازی بالاتری دارند و هم با کیفیت بالاتر و زمان کمتری به غنی‌سازی می‌پردازند. موضوعی که از نگاه غرب زمان ‌گریز هسته‌ای ایران را به‌شدت کاهش می‌داد.

🔻درحال‌حاضر ایران در توافق مدنظر خود که نظرات کشورهای دیگر را نیز دربردارد، قصد دارد ماشین‌های جدید را در داخل کشور انبار کند. همچنین برخلاف خواست غرب که پس از پذیرش انبار شدن آنها درخواست کرده بود این دستگاه‌ها در جایی جز تاسیسات نطنز و زیرنظر آژانس انبار شوند، قرار است در این تاسیسات ذخیره‌سازی شوند.

2. زیرساخت‌های آبشارهای غنی‌سازی
🔻در مذاکرات هسته‌ای ساختمان یا در عبارتی موسع‌تر نقطه غنی‌سازی نیز به لحاظ زیرزمینی بودن یا نبودن مهم است؛ اما این مساله در مذاکرات پیشین حل شده و در مذاکرات فعلی مناقشه‌برانگیز نیست. در حوزه سانتریفیوژها نیز پذیرفته شده دستگاه‌های جدید برچیده و انبار شوند. اما در حوزه زیرساخت‌ها همچنان اختلافاتی باقی مانده است.

🔻در این زمینه نیز درحالی‌که غرب خواستار برچیدن تمام زیرساخت‌هاست، ایران صرفا پذیرفته است تا اتصالات الکترونیکی برچیده شوند اما سکوهای نصب سانتریفیوژها همچنان باقی بمانند.

🔻موضوعی که یک ابزار تضمین بزرگ در اختیار ایران می‌گذارد، زیرا چنین اقدامی موجب می‌شود درصورت نیاز ایران به نصب مجدد دستگاه‌ها، این اقدام با سرعت بالاتری امکان‌پذیر شود.

3. ذخایر مواد لازم برای غنی‌سازی و ذخایر غنی‌سازی‌شده
🔻ایران در حوزه ذخایر اورانیوم و بهره‌برداری از معادن با محدودیت‌هایی روبه‌رو است. ازاین‌رو تهران به‌آسانی و بدون واردات مواد اولیه موردنیاز قادر به تامین کیک زرد برای غنی‌‌سازی در حجم بالا نیست.

🔻در دوره گذشته مذاکرات احیای برجام قرار بود ایران در ازای خروج اورانیوم غنی‌سازی‌شده 3.6درصد خود، 130 تن کیک زرد وارد کند که این میزان به 250 تن رسیده که به معنای افزایش تقریبا دوبرابر است.

🔻در دور جدید همچنین قرار است تا هنگامی که راستی‌آزمایی‌های لازم صورت نگرفته و اراده غرب برای اجرای کامل توافق مشخص نشده است، ایران مواد غنی‌شده خود به‌ویژه 60درصد را که به‌طور جدی موردتوجه غرب است، از کشور خارج نکند.

4. تحقیق و توسعه و کاهش زمان گریز
🔻ماشین‌های جدید نصب‌شده در تاسیسات غنی‌سازی ایران به جهت ایجاد تغییر در زمان گریز اهمیت دارند؛ اما این مدت را در سطحی قابل پیش‌بینی کاهش می‌دهند.

🔻اگر ایران در راستای تعدیل تعهدات هسته‌ای خود صرفا از ماشین‌های قبلی (IR1) بهره می‌گرفت، میزان و زمان پیشرفتش در کسب ظرفیت‌های هسته‌ای قابل پیش‌بینی بود اما هنگامی که ایران برخلاف برآوردهای غرب ناگهان ماشین‌های پیشرفته جدیدی را به‌صورت صنعتی نصب کرد، این جبهه تحت‌فشار شدیدی قرار گرفت.

🔻به‌زعم غرب، ایران برای توسعه این ماشین‌ها دست‌کم به یک دهه زمان نیاز داشت اما پس از تعدیل تعهدات هسته‌ای این اقدامات را در دو تا سه سال انجام داد. این موضوع برای غرب آشکار ساخت ادامه‌یافتن تحقیق و توسعه در ایران مشکلی اساسی‌تر از دیگر موضوعات در زمینه گریز هسته‌ای است.

🔻به نظر می‌رسد غرب حداقل در میز مذاکرات از چنین درخواست‌هایی عقب‌نشینی کرده و تحقیق و توسعه ماشین‌های پیشرفته هسته‌ای همچنان با سرعت بالایی ادامه خواهند یافت. این موضوع یک ابزار بزرگ برای تضمین توافق از سوی ایران از طریق اتکا به توان داخل است. درصورت خروج مجدد آمریکا نصب صنعتی ماشین‌های جدیدتر ایران که 24 تا 50 سو توانایی غنی‌سازی دارند، درمعرض نصب و استفاده در غنی‌سازی صنعتی قرار خواهند گرفت./فرهیختگان