پایشگر ــ نشست تخصصی«چهل شاهد» با موضوع بررسی چهل سال گرافیک و کاریکاتور انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و با حضور محمد کاظم حسنوند، سید مسعود شجاعی طباطبایی و سید محسن نوری نجفی در موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس برگزار شد.

به گزارش پایشگر در نشست «چهل شاهد» با موضوع چهل سال هنرهای تجسمی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، محمد کاظم حسنوند گفت: در نشریات قبل از انقلاب در روزنامه‌ها و مجلات کاریکاتور مطرح بود و مجلات خیلی حرفه‌ای کاریکاتور کار می‌کردند.

وی افزود: اگر قرار است راجع به هنر انقلاب صحبت کنیم باید راجع به هنر پیش از انقلاب هم اشاره کنیم. بعد از دوران قاجار شتابزده به سمت تجدد رفتیم و هنر در دهه ۴۰، ۵۰ به سمت نوگرایی و مدرنیسم رفت و نتوانست با توده مردم ارتباط بر قرار کند. نقاشان و هنرمندان تجسمی متأثر از آن فضا شدند و به نوعی هنر غربی را دنبال کردند. برخی تلاش کردند هنر غربی را ایرانیزه کنند اما آن هم شتابزده بود. با مطرح شدن جنبش بازگشت به خویشتن  توسط روشنفکران هنرمندان هم تحت تأثیر آن تلاش کردند هنر ایرانی‌تری داشته باشند. قبل از انقلاب هنر بیشتر فرم‌گرا و مقلدانه و بدون محتوا بود.

حسنوند ادامه داد: درست زمانی که جهان از محتوا دور شده بود انقلاب جان تازه‌ای به جهان داد که فوکو آن را معنویت سیاسی نامید. انقلاب اسلامی ایدئولوژی جدیدی به جهان ارائه داد که دین و سیاست می‌تواند با هم تلفیق شود و امروز بعد از چهل سال این تفکر توانسته است در دنیا تأثیر پذیر باشد.

این هنرمند پیشکسوت اظهار داشت: هنر قبل از انقلاب هنر خاص بود برای افراد خاص و بعد از انقلاب هنر عام شد برای همگان پیش از انقلاب بی‌محتوایی در هنر داشتیم اما بعد انقلاب به سمت محتوا رفتیم. نقاشی و طراحی و کاریکاتور حتی یک گام جلوتر بود. به نظر من هنرهای تجسمی ایران بر اساس تأثیرپذیری روح و جوهر انقلاب اسلامی هنر پست مدرن است و از لحاظ تاریخی ما یک گام جلو تر بودیم. زمینه‌های هنر پست مدرن از ایران شروع شد چه آن را آگاهانه بدانیم و چه نا آگاهانه. هنرمندان جوان ما متأثر از انقلاب آثارهایی تولید کردند که پست مدرن بود و تأثیر گذار در تاریخ هنر جهان.

این استاد دانشگاه افزود: قبل از انقلاب به جز تعداد محدودی از هنرمندان همه فرم‌گرا بودند و نوعی هنر برای هنر را ترویج می‌داند که این نوعی شانه خالی کردن هنرمندان است از مسئولیت اجتماعی پس از انقلاب رهبری حضرت امام (ره) ، حضور مردم و شهدا در آثار تجسمی  به وضوح دیده می‌شود. یک سال بعد از انقلاب، جنگ شروع می‌شود و مضامین به سمت ایثارگری رزمندگان،شهادت و پشتیبانی مردم رفت. هنر انقلاب آرمان‌گرا است و این در هنرهای تجسمی ما مطرح شد و کاملاً بارز بود.

حسنوند بیان کرد: هنر تجسمی ما دفاع مقدس را با واقعه کربلا تلفیق کرد و برای مردم ملموس‌تر شد و به خوبی مظلومیت ما را نشان داد و به همین دلیل مضامین متفاوت، من ادعا می‌کنم که هنر ما پست مدرن است. اساس هنر پست مدرن محتواست در برابر بی‌محتوایی مدرنیسم. انقلاب اسلامی و دفاع مقدس تاثیر بزرگی در هنر تجسمی ما داشت و به لحاظ کیفی باید روی این آثار تامل کرد.

او تصریح کرد: ما در هنر تجسمی گونه‌ای خاص از معنویت را به جهان معرفی کردیم و امروز همچنان ادامه دارد. شعله‌ای که از انقلاب اسلامی در قلب من به وجود آمد خاموش نمی‌شود. من هنوز در مورد دفاع مقدس کار می‌کنم و تا زمانی که یک اثر خوب در مورد دفاع مقدس خلق نکنم از این کار دست بر نمی‌دارم .

این استاد دانشگاه افزود: بعد از جنگ جریان جدیدی با نگاه به نوگرایی قبل از انقلاب دوباره جان گرفت و مطرح شد و حتی هنرمندان انقلابی هم تحت تأثیر قرار داد تا جایی که برخی از هنرمندان انقلاب کارهای قبلی خود را انکار کردند. حرکت خوبی در جریان هنرهای تجسمی در این روزها نداریم. هنرمندانی داریم که با علاقه در زمینه هنر انقلاب کار می‌کنند و با تمام بی‌مهری‌ها که در این زمینه نسبت به آنها صورت می‌گیرد.

حسنوند در پایان تاکید کرد: امروزه اقتصاد در هنر در جهان مطرح است و اعتقاد دارم به لحاظ فرهنگی ما قابلیت مطرح شدن در عرصه جهانی را داریم و باید حتما به اقتصاد در هنر توجه کنیم.

در ادامه این نشست سید مسعود شجاعی طباطبایی گفت: در ایران در زمینه کاریکاتور اتفاقات زیادی رخ داده است و بسیاری در این حوزه فعالیت کرده‌اند. نشریه ادب کاریکاتور در ابتدا در ایران شکل گرفت اما چون ادامه نداشت و ضعیف بود نتوانست جریان‌ساز شود. نشریه ملانصرالدین از باکو شروع شد و سپس در تبریز ادامه داد و به صورت جدی کاریکاتور را شروع کرد. در مشروطه کاریکاتور به معنی دقیق کلمه رایج شد و استمرار یافت تا به مجله توفیق و کاریکاتور رسید. در توفیق کاریکاتور‌های بزرگی کار کردند.

او ادامه داد: بعد‌ها روزنامه کیهان و اطلاعات کاریکاتور کار می‌کردند و در زمان انقلاب با تیراژهای بالا منتشر می‌شدند. کاریکاتور در زمان انقلاب علاوه بر چاپ در روزنامه‌ها به صورت‌های مختلف هم تکثیر می‌شد. کایکاتور جواد علیزاده از فرار شاه بسیار مورد توجه قرار گرفت. بعد از انقلاب شاهد مجلات متعددی در حوزه کاریکاتور بودیم. کاریکاتور زبان مردمی بود و از چشم طنز به مسائل مختلف نگاه می‌کرد.

این کاریکاتوریست اظهار کرد: در سال ۶۲ در دانشکده هنر های زیبا من ، نیرومند و کفشچیان‌مقدم کارهایمان را در پنل‌های دانشکده ارائه می‌کردیم و دیگر علاقه‌مندان به ما پیوستند و گروه کاسنی بوجود آمد و اولین‌ها در حوزه کاریکاتور با گروه کاسنی شکل گرفت ، کیهان کاریکاتور ، دوسالانه کاریکاتور، خانه کاریکاتور با گروه کاسنی شکل گرفت. بسیاری از هنر مندان خوب امروز از دل کیهان کاریکاتور بیرون آمد.

شجاعی طباطبایی افزود: در دفاع مقدس اتفاقات خوبی افتاد محسن نوری نجفی و جواد علیزاده ۶ ماه پیش از حمله عراق، جنگ را پیش‌بینی کردند. انصافاً در این حوزه کارهای مهم و تأثیرگذاری تولید شد و به شیوه‌های مختلفی تکثیر شد و باعث روحیه بخشی رزمندگان می‌شد و پوسترها تا خط مقدم می‌رسیدند. من نقاشی دیواری در کنار فرودگاه مهرآباد کشیدم که روزنامه فیگارو یک صفحه گزارش در مورد آن کار کرد.

او بیان کرد: این آثار خوب دوران دفاع مقدس جمع آوری شده اما تا به حال در کتابی منتشر نشده است و امیدوارم شرایطی فراهم شود تا تاریخ جنگ تحمیلی به شکل تصویری دیده شود. این آثار بخشی از تاریخ‌نگاری ما هستند. کاریکاتور در سطح ایران به شکل جدی علاقه‌مند پیدا کرده است و علاقه‌مندان شهرستانی این زمینه هنری را در شهرها دنبال می‌کنند و خانه‌های کاریکاتور در سراسر ایران ایجاد شده است.

او اظهار کرد: ما در کاریکاتور جهان حرف اول را می‌زنیم. مسابقه‌ای در بلژیک با موضوع روح برگزار شد . یک هفته مانده به پایان مهلت ارسال آثار از دبیرخانه جشنواره تماس گرفتند و گفتند تعداد آثار هنرمندان ایرانی کم است و درخواست داشتند شرایط را فراهم کنیم تا این حضور بیشتر شود چرا که حضور ایرانیان باعث اعتبار جشنواره‌هاست. آنقدر آثار ایرانی در مدت یک هفته به این جشنواره ارسال شد که گفتند دیگر آثار نفرستند چون تعداد آثار ایرانی بیشتر هنرمندان بلژیک شده است. به طور متوسط از هر ۷ جایزه ۲ جایزه متعلق به ایرانیان است و این یعنی اعتبار کاریکاتوریست‌های ایرانی در جهان.

این هنرمند در پایان تصریح کرد: جوانان ما بسیار با هوش و خلاق هستند. اولین سایت تخصصی کاریکاتور ایرن به عنوان ایران کاریکاتور را ابتدا به زبان انگلیسی و سپس فارسی راه‌اندازی کردیم و خیلی از سایت‌های تخصصی دنیا حتی در قالب هم از این سایت الگوبرداری کردند. آینده کاریکاتور ایران را فوق‌العاده می‌بینم. من در ورک شاپ‌هایی که در شهرستان برگزار می‌کنم غافلگیر می‌شوم و نوجوانانی می‌بینم که بسیار توانمند هستند و آینده از آن جوانان است.

سپس در ادامه سید محسن نوری نجفی از پیشکسوتان کاریکاتور اظهار کرد: کاریکاتور مستقیماً با فکر و سوژه کار دارد . تکنیک را می‌توان آموزش داد اما خلاقیت و فکر آموزش دادنی نیست. سیر تجربه در کاریکاتور مهم است کاریکاتور چشمه‌ای جوشان است. بعد از سینما و تلویزیون کاریکاتور پرمخاطب‌ترین هنرهاست. کاریکاتور مفهومی فرامرزی و فرازبانی است و یک زبان بین‌المللی است.

او افزود: امروز در جهان هنر ایرانی هنر مطرحی است و بسیاری از موزه‌های دنیا افتخارشان این است که هنر ایرانی و اسلامی را داشته باشند. کارهایی که در دوران انقلاب اسلامی و دفاع مقدس انجام دادیم شاید هرگز دیگر نتوانیم تکرار کنیم، چرا که آن شور و هیجان آن روزها مولد خلاقیت و هنر بود. اتفاقات سیاسی و جامعه‌شناختی در هنر موثر است. در دوران دفاع مقدس هم متأثر از دفاع مقدس بودیم و اگر هنرمند در چنین اتفاقی تأثیر نپذیرد یک بی‌غیرتی تاریخی است.

این پیشکسوت هنر کاریکاتور بیان کرد: من شش ماه پیش از جنگ کاریکاتور صدام را کشیدم و دوستان به شوخی می گفتند که تو جنگ را شروع کردی . امروز همه هنرمندان دیده می‌شوند اما هنرمندان حوزه کاریکاتور مظلوم واقع شده‌اند. آن روزها امکانات نبود و هیچ منبعی برای یاد گیری وجود نداشت و امروز دسترسی به منابع بسیار آسان شده است اما متأسفانه جهت‌دهی و هدایت وجود ندارد . منتقدین آثار تجسمی نداریم و امروز ضرورت نقد هنر تجسمی احساس     می‌شود.

نوری نجفی گفت: در دوران دفاع مقدس موضوع کاریکاتوریست‌ها جنگ بود و بسیار پربازده و پخته تر دیگر هنرها به دفاع مقدس ورود کردند و متاسفانه امروز توجه در خوری به کاریکاتور نمی‌شود. من ۴۰۰ جایزه جهانی در کاریکاتور دارم اما امروز با بی توجهی آثارم در انبار خانه دپو شده است و اگر قرار باشد با همان شور هیجان دوران دفاع مقدس کارکنیم بایستی به همان اندازه به کایکاتور توجه شود. کارهای آن روز بخشی از تاریخ است و باید توسط نسل امروز دیده شود تا ضمن انتقال تجربه با بخشی از تاریخ مهم این سرزمین آشنا شوند.

این هنرمند در پایان گفت: آمریکا با یک موش به نام میکی موس سالانه میلیاردها دلار درآمد کسب می‌کند و این شخصیت کارتونی را همه بچه‌های جهان می‌شناسند. هنرمندان ما در زمینه هنر ایرانی اسلامی توان بسیاری دارند و باید به آنها توجه کرد تا ضمن مطرح شدن هنر ایرانی اسلامی در جهان بتوانند به ارز آوری برای کشور هم کمک کنند.