اگر با این کودکان به گپ و گفت بنشینید متوجه خواهید شد که آنها ناچارند که سهم هر روزه شان را بفروشند و با جیب پر به منزل بروند تا شاید رضایت و لبخند والدین یا سرپرستانشان را ببینند.

آن‌ها کودکی خود را در پس ناگواری‌های تلخ گم کرده‌اند تا در ازای آن لقمه نانی با مشقت به دست آورند اما در پس این روزمرگی خیابانی آینده‌ای نامعلوم و مبهم در انتظار این کودکان است که به جای کودکی کردن زیر سایه امن پدر و مادر خیابان گردی و برانگیختن حس ترحم رهگذران نصیبشان شده است.

کودک کار در وهله نخست، زاده اقتصادِ ناقص خانواده یا بدسرپرست یا بی سرپرست بودن آنها است، بسیاری از این کودکان به رغم سن و سال کم‌شان اما نان آوری می‌کنند، اصولاً یکی از متغیرهای تأثیرگذار در کودکِ کار شدن بسیاری از این خردسالان، مشکلات اقتصادی‌ است که خانواده‌هایشان با آن دست و پنجه نرم می کنند.

سایه سنگین مشکلات اقتصادی زودتر از انسان‌های بالغ کمر این کودکان را خم و آنها را به سمت آینده نامعلوم و بعضا هولناک هدایت می کند که گهگاه زخمی بزرگ بر پیکر اجتماع به جا خواهد گذاشت.

زمانی که در حال تردد در خیابان های شیراز به خصوص سر چهارراه‌ها و تقاطعات این کلانشهر هستید کافی است ســری به اطراف بچرخانید تا کودک کار یا کودکان کار را مشاهده کنید که زیبایی چهره‌های معصومانه‌شان زیرآفتاب سوزان و لایه‌ای از چرک و ســیاهی رنگ باخته است.

برخی از آنها با قد و قواره کوچکشان در حال حمل گونی سنگین تر از وزن خود یا کشیدن آن روی زمین هســتند و دستهای کوچکشان زیر بار سختی‌های زندگی پینه بسته و پاهای خسته شان به کفش‌های وصله پینه زده که گاهی از پاهای نحیفشان بزرگتر است، عادت کرده است.

این کودکان در شــهر شیراز مانند دیگر کلانشــهرهای کشور فال و دعا، دســتمال کاغذی و سایر اقلام را در کنار خیابان‌ها و ســرچهارراه ها می‌فروشند و گاهی نیز با ترازوی خود فراموشی و بی توجهی رهگذران و دست اندرکاران را وزن می‌کنند.

مدیرکل بهزیستی فارس در این باره  گفت: کودکان کار و خیابان، توسط دفتر آسیب دیدگان شهرداری‌ها و مرکز اورژانس اجتماعی بهزیستی استان جمع آوری و ابتدا به مرکز شبانه روزی تحویل داده می‌شوند.

محمدرضا هوشیار افزود: این کودکان بین ۲۱ روز تا یکسال در این مرکز نگهداری می‌شوند و در صورت مشکلات عدیده خانواده و عدم ارجاع به خانواده بر اساس سن کودک به یکی از مراکز روزانه بهزیستی ارجاع داده می‌شوند.

وی در پایان عنوان کرد: ۸۰ درصد کودکان کار و خیابانی در سطح استان فارس اتباع بیگانه هستند.

ساماندهی هزار و ۳۵۰ کودک کار فارس

معاون اجتماعی اداره‌کل بهزیستی فارس نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: ساماندهی کودکان کار در سطح این استان با ۲ طرح روزانه و شبانه انجام می شود.

حمیدرضا محمودیان افزود: کودکان کار و خیابانی که توسط تیم های عملیاتی شهرداری ها در سطح استان جمع آوری می شوند به مراکز شبانه منتقل و در این محل توسط بهزیستی نگهداری خواهند شد.

وی ادامه داد: در روش دوم ساماندهی، این کودکان با مراجعه کارشناسان بهزیستی به سطح شهر و انجام کار روانشناسی و ایجاد انگیزه برای این کودکان آنها به مراکز روزانه دعوت می‌شوند تا ضمن آموزش کودک و خانواده این اقشار توانمندسازی شوند.

وی اضافه کرد: در سال گذشته هزار و ۵۰ کودک کار و خیابانی در سطح این استان ساماندهی شدند که ۳۰۰ نفر در مراکز شبانه نگهداری و ۷۵۰ نفر نیز در مراکز روزانه آموزش های لازم را کسب کردند.

معاون اجتماعی اداره‌کل بهزیستی فارس در ادامه عنوان کرد: در سه ماهه اول امسال نیز حدود ۳۰۰ کودک کار و خیابانی در مراکز شبانه و روزانه بهزیستی استان ساماندهی شده است.

مسئولیت ساماندهی کودکان کار بر عهده ۱۶ ارگان

وی با بیان اینکه در ستاد ساماندهی کودکان کار و خیابانی فارس برای ۱۶ دستگاه و ارگان از قبیل شهرداری، علوم پزشکی، اداره اتباع، آموزش و پرورش، استانداری، بهزیستی و … وظایفی تعیین شده است، گفت: برای ساماندهی درست این حوزه باید همه دستگاه های متولی همکاری لازم را انجام داده و شرح وظایف خود را انجام دهند.

محمودیان افزود: عوامل متعددی در بروز معضل اجتماعی کودک کار تاثیر دارد که مسایل اقتصادی نقش بارزی در آن دارد و در کنار آن مسایل اجتماعی و فرهنگی نیز در بروز این پدیده دخیل است.

وی ادامه داد: رهاسازی کودکان در خیابان و کار کردن آنها کودک آزاری محسوب و باعث می شود که این کودکان از بسیاری از نیازهای اصلی و ضروری محروم بمانند و همچنین شرایط نامناسبی نیز در سطح شهر ایجاد شود.

معاون اجتماعی اداره‌کل بهزیستی فارس اضافه کرد: بیش از ۸۰ درصد کودکان کار کودکان اتباع بیگانه هستند به نحوی که از هزار و ۵۰ کودک کار ساماندهی شده در سال ۱۴۰۱ در فارس حدود ۸۵۰ نفر آن از کودکان اتباع بیگانه هستند که ۲ سوم این اتباع نیز افراد غیرمجاز و فاقد کارت آمایش هستند که طبق قانون برای این قشر نمی‌توان کاری انجام داد و این دلیل و همچنین عدم همکاری کافی دستگاه‌های متولی باعث شده ساماندهی کودکان کار سخت و دشوار باشد.

وی با بیان اینکه بهزیستی برای توانمندسازی خانواده‌های کودکان کار اقدامات زیادی در دستور کار دارد،گفت: کودکان کار و خیابانی اغلب جز پنج آسیب اولویت دار کشور است.

محمودیان افزود: مردم نیز باید در برخورد و مواجهه با کودکان کار دقت لازم را انجام دهند و مسئولان نیز در دستگاه‌های مختلف به وظایف خود عمل کنند.

معاون اجتماعی اداره‌کل بهزیستی فارس در پایان گفت: در سطح استان ۲ مرکز شبانه روزی نگهداری و ساماندهی کودکان کار در شیراز و چهار مرکز روزانه دیگر نیز شامل ۲ مرکز در شیراز و یک مرکز در لارستان و یک مرکز در شهرستان مرودشت فعال است.

تأثیر منفی در روح و روان کودک و جامعه

یک روانشناس کودک در گفت و گو با خبرنار ایرنا گفت: وادار کردن کودکان به انجام کارهای سخت علاوه بر اینکه عوارض خطرناکی در روح و روان خردسالان دارد، احساسات و عواطف افراد جامعه را نیز تحت تاثیر قرار می دهد که پیامدهای منفی زیادی در پی دارد.

رؤیا طاهری افزود: این گونه مشــاغل علاوه بر زشت کردن چهره شهر تاثیرات منفی بر روح و روان افرادی که به این کار اقدام می کنند خواهد گذاشت، به خصوص کودکانی که به جای تحصیل و تفریح اقدام به اینگونه کارهای کاذب می کنند قطعا این موضوع جلوی رشد عقلی آنها را خواهد گرفت.

طاهری اضافه کرد: این مشاغل سبب کسالت، تنبلی و عامل از بین رفتن روحیه اعتماد به نفس می شود و استعداد کودکانی را که می تواند در مسیر راه های مشروع و معقول قرار گیرد به انجماد و نابودی می کشاند و بهره وری نیروی کار آینده کشور را کاهش خواهد داد.

این روانشناس بیان کرد: کودکانی که به این کارها گماشــته می شوند در مواقع بســیاری مورد سوءاستفاده های مختلف روانی و جنسی نیز قرارخواهند گرفت که خود میتواند پیامدهای ناخوشــایند مضاعفی برای سلامت جامعه دربر داشــته باشــد.

کارشــناس ارشــد حقــوق خصوصی و وکیــل پایه یک دادگستری نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: ۲۲خردادماه هر سال برابر با ۱۲ژوئن در تمام کشورهای جهان روز منع کار کودک نامگذاری شده است.

آتنــا علوی ادامه داد: در ماده ۳۲ پیمان جهانی حقوق کودک اشاره شده که لازم است کودک در برابر هر کاری که رشد و سلامت او را تهدید می کند حمایت شود.

وی اضافه کرد: دولت ها باید حداقل سن کار و شــرایط کار کودکان را مشــخص کنند، همچنین ماده ۲۶ ایــن پیمان آمده هر کودکی حق دارد از تامین اجتماعی از جمله بیمه اجتماعی برخوردار شــود.

این فعال اجتماعی افزود: کودکان کار به کودکان کارگری گفته می شــود که به صورت دایم به خدمت گرفته می شوند، ایران نیز در ســال ۱۳۷۳ پیمان نامه جهانی حقوق کودک را امضا کرد و تعهدات کودکان کار و خیابانی را پذیرفت که باید فعالیت جدی تری در این زمینه صورت بگیرد.

اکثر این کودکان کسانی هستند که برای تامین معاش خانواده مجبورند در خیابان کار کنند هرچند این امر آنها را در بیشتر اوقات از رفتن به مدرسه و تجربهٔ دوران کودکی بی‌ بهره می‌سازد و سلامت روحی و جسمی آنها را تهدید می‌کند.

طبق ماده ۳۲ پیمان جهانی حقوق کودک، نباید کودکان را به کاری که رشد وسلامتشان را تهدید می کند گمارد و در چنین مواردی کودک باید مورد حمایت دولت ها قرار گیرد که کشور ما یکی از امضاکننده‌های این معاهده است.

بر اساس آمار سازمان جهانی کار، سالانه ۲۵۰میلیون کودک ۵تا ۱۴سال در جهان، از کودکی محروم می شوند و از این تعداد ۱۲۰میلیون کودک، وارد بازار کار تمام وقت می‌شــوند که ۶۱ درصد این کودکان در آسیا، ۳۱ درصد آفریقا و هفت درصــد در آمریکا لاتین زندگی می کنند.

مشاور اجرایی مدیرکل بهزیستی فارس در این باره گفت: هزار و ۹۴ کودک کار و خیابان در سال گذشته در این استان ساماندهی شدند که ۲۲ درصد دختر و ۷۸ درصد پسر هستند.

عبدالرحمن سلیم حقیقی با بیان این که هزار و ۹۴ کودک کار و خیابان طی سال گذشته توسط بهزیستی ساماندهی شده اند، اظهار کرد: تحصیل، آموزش، سلامت روانی – اجتماعی و حفظ هویت کودکان کار از مهم‌ترین دغدغه‌های بهزیستی فارس است.

او تصریح کرد: این کودکان پس از ارجاع به بهزیستی در ۲ مرحله خدمات مددکاری دریافت می‌کنند، افزود: در مراکز نگهداری کودکان کار و خیابان تحت نظارت بهزیستی خدمات روانشناسی جهت آموزش مهارت‌های زندگی و سلامت روانی کودک و خدمات حرفه‌آموزی و اشتغال‌زایی، پرستاری، پزشکی و توزیع بسته‌های معیشتی به خانواده‌ها ارایه می‌شود.

مشاور اجرایی مدیرکل بهزیستی فارس افزود: از تعداد هزار و ۹۴ کودک کار و خیابان ساماندهی شده، ۲۲ درصد دختر و ۷۸ درصد پسر بوده، همچنین ۱۷ درصد ایرانی و ۸۳ درصد اتباع بیگانه هستند و از این تعداد اتباع تنها ۱۰ درصد دارای مجوز اقامت به صورت قانونی بوده اند.

سلیم حقیقی یادآور شد: مردم باید کمک‌های خود را به موسسات نگهداری این کودکان پرداخت کنند و بدانند پرداخت مستقیم پول به کودکان کار و خیابان، مساوی با تشویق کودک برای حضور بر سر چهارراه و قرارگیری در معرض باندهای بزهکاری، بیماری‌های مختلف و آسیب‌های جدی است.

او بیان کرد: مددکاران و تیم‌های سیار بهزیستی ضمن حضور در محیط خیابان، این کودکان را ترغیب به حضور در مرکز و دریافت خدمات و آموزش می‌کنند، بخشی از این کودکان نیز توسط شهرداری و نیروی انتظامی شناسایی و به مراکز بهزیستی تحویل داده می‌شوند، شهروندان نیز می‌توانند این کودکان را از طریق تماس با خط ۱۲۳ و ۱۳۷ با موسسات حمایتی بهزیستی معرفی و ارجاع کنند.

مشاور اجرایی مدیرکل بهزیستی فارس گفت: در حال حاضر و مطابق با آیین نامه اجرایی ماده ۶ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان ۱۷ ارگان در ساماندهی کودکان کار و خیابان همکاری می‌کنند و باید در نظر داشت جمع آوری این کودکان به تنهایی هدف نیست و باید همکاری همه دستگاه‌های درگیر و مردم برای ساماندهی این کودکان جلب شود، ضمن اینکه برای سازمان بهزیستی کودک ایرانی و اتباع بیگانه تفاوتی ندارد لیکن در ارائه خدمات بخصوص خدمات درمانی به کودکان اتباع غیرمجاز به علت نداشتن کد ملی مشکلات ویژه‌ای وجود دارد.