پایشگر- OSP همان قیمت پایه است که مثلاً در بورس‌های خارجی بالاتر از این نرخ را نشان می‌دهد. این یعنی نفع عرضه کننده و پول بجای ورود در رانت خواری و سفته بازی، مستقیم وارد تولید می‌شود.
به گزارش پایشگر به نقل از فارس، با وجود تاکید اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور در تیرماه مبنی بر استفاده از سازوکار فروش نفت به بخش غیردولتی در بورس نفت به عنوان یکی از راهکارهای بی اثر کردن این تحریم‌ها اما تا کنون خبری از اجرایی شدن این راه کار نیست.

تاکنون وزارت نفت درباره این موضوع سکوت کرده و واکنش برخی از فعالان بخش خصوصی درباره آن هم چندان مثبت نبوده است. یکی از دلایل اصلی شکل گیری وضعیت فعلی درباره موضوع فروش نفت به بخش غیردولتی در بورس با هدف بی اثر کردن تحریم‌های آمریکا در زمینه فروش نفت ایران، برخی ذهنیت‌های مدیران فعلی و سابق وزارت نفت بخصوص امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران درباره این موضوع بوده است.

*اشکال کار از کجاست؟

این دسته از مسئولان معتقدند نفت ایران در همه جای دنیا شناخته شده است و در اصل این نفت ایران است که مورد تحریم قرار گرفته و می‌گیرد و فروشنده تحریم نیست. به عبارت دقیق‌تر مهم نیست چه کسی نفت ایران را می‌فروشد.

علی کاردر ، مدیرعامل شرکت ملی نفت با اعتقاد به اینکه عرضه نفت خام فراتر از مدل کنونی بورس انرژی است با بیان اینکه« عرضه نفت خام در بورس ما امکان ندارد»معتقد است: در بورس انرژی هم اکنون یک آپشن مزایده‌ای برگزار می‌شود ولی مدل بورس فراتر از این آپشن بوده و باید ابتدا عرضه فرآورده‌ها به‌طور کامل و سپس عرضه میعانات گازی با حجم قابل اتکایی صورت پذیرد .اگر این اقدامات انجام شود می‌توان انتظار عرضه نفت خام در بورس را داشت.

به گزارش فارس ، قدر مسلم موضوع تحریم بودن خود نفت و خریدار آن و عدم تحریم فروشنده آن، ادعای صحیحی نیست و بیشتر با هدف جلوگیری از بین رفتن انحصار تنها فروشنده نفت ایران یعنی امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران مطرح می‌شود.

باید گفت این ادعا که به دلیل تحریم‌های آمریکا، هیچ فرد یا شرکتی حاضر نمی‌شود از بخش غیردولتی نفت بخرد هم ادعای صحیحی نیست زیرا این موضوع به شدت وابسته به شیوه فروش نفت توسط این بخش به مشتریان خارجی دارد و قطعاً اگر این شیوه به گونه ای باشد که ریسک شناسایی این مشتریان توسط آمریکا نسبتاً پایین باشد، مشتریانی برای نفت عرضه شده توسط بخش غیردولتی وجود دارد.

نگاهی به روند اجرایی شدن تحریم‌های آمریکا در زمینه فروش نفت ایران در اواخر دولت دهم نشان می‌دهد که نفت ایران در چهار مرحله قراردادها، بیمه،حمل‌ونقل و تراکنش‌های بانکی قابل‌شناسایی بود و تحریم‌ها با رصد این مراحل صورت می‌گرفت.

*از شفافیت بورس چه کسانی می ترسند؟

شفافیت سازوکار بورس به معنای آشکار بودن اطلاعات مربوط به خریداران نیست. درنتیجه، صرف بورسی شدن معامله نفت خام، خریداران آن را تحریم‌پذیر نمی‌کند.

به علاوه، بخش غیردولتی مانع خاصی برای عبور از مراحل دوم و سوم اعمال تحریم‌های آمریکا در زمینه فروش نفت ایران یعنی بیمه و حمل و نقل ندارد و می‌تواند با روش‌هایی مشابه آنچه در سال‌های ابتدایی دهه نود اجرا شد، از این تحریم‌ها عبور کند.

*وزیر نفت زیر بار ریسک نمی رود

در حال حاضر که باید شرایط فروش نفت به سمت ریسک پذیری حرکت کند اما خبرهایی به گوش می‌رسد که وزیر نفت عملابار ریسک پذیری فروش نفت را به دوش کار گروه هفت نفره ای انداخته است که کمترین شناخت را در خصوص فروش نفت دارند و عملاً به دلیل آنکه افراد حاضر در این کارگروه را بازنشستگان و یا افرادی که تنها چند سال به بازنشستگی‌شان باقی مانده است تشکیل می‌دهند عملاً نمی‌توانند در شرایط بحرانی فعالیت مفیدی داشته باشند.

اگر قیمت نفت عرضه شده در بورس تفاوت قابل توجهی با قیمت نفت پیشنهادی شرکت ملی نفت ایران در مذاکره مستقیم با مشتریان خارجی داشته باشد، حتی اگر بخش غیردولتی هم علاقه ای به فعالیت در این زمینه نداشته باشد و از این بازار خارج شود، مشتریان خارجی مستقیماً از طریق سازوکار بورس نسبت به خرید نفت کشور اقدام می‌کنند.

با توجه به مدل سنتی فروش نفت در کشور، عرضه‌ نفت در بورس یک رویکرد جدید در این حوزه است. با پیاده‌سازی بورس نفت زمینه لازم فراهم می‌شود تا نفت نیز مانند سایر کالاها در بازار داخلی بورس خرید و فروش شود.

*مروری بر معامله نخستین بشکه نفت خام در بورس

با شکل‌گیری بورس زمینه برای عرضه‌ نفت و مشتقات نفتی در بورس نیز فراهم شد. ابتدا محصولات پتروشیمی در بورس عرضه شدند و سپس زمینه برای خرید و فروش نفت کوره در بورس نیز فراهم شد. به تدریج دایره‌ فرآورده‌های نفتی افزایش یافت و میعانات گازی ایلام و خانگیران نیز در بورس عرضه شدند. سپس دولت تصمیم به عرضه‌ نفت خام در بورس گرفت و این اقدام در جلسه هیات دولت تصویب شد اما متاسفانه به دلایلی این طرح به شکست انجامید.

یکی از دلایل شکست تجربه‌ قبلی، عدم وجود زیرساخت کافی در بورس بود. برای مثال در زمان اولین عرضه نفت در بورس، مشکلات آی‌تی به وجود آمد و باعث شد که معامله‌ای صورت نگیرد.

البته سازمان بورس اعتقاد داشت که دلیل عدم فروش نفت این بود که نفت عرضه شده توسط وزارت نفت از نوع نفت فوق سنگین بوده که در بازار جهانی خریداران خاصی دارد و به همین دلیل بخش خصوصی مایل به خریداری نفت نبود.

پس به طور کلی در تجربه‌ اول عرضه نفت در بورس به دلیل مشکلات زیرساختی بورس و عدم آشنایی و تمایل بخش خصوصی به نوع نفت عرضه شده، معامله‌ای صورت نگرفت.

*پای لنگ بخش خصوصی در بورس انرژی

یکی از موانع پیش روی بخش خصوصی برای خرید نفت از بورس و مشارکت در صادرات نفت مربوط به قوانین وزارت نفت برای ثبت قرارداد است. طبق این قوانین تنها کسی می‌تواند اقدام به خرید نفت از شرکت ملی نفت ایران کند که پالایشگاه داشته باشد.

توجیه وزارت نفت برای اتخاذ این شرط این است که ورود شرکت‌هایی غیر از پالایشگاه‌ها به بازار خرید و فروش نفت از شرکت ملی نفت ایران باعث می‌شود که قیمت نفت در بازار بهم ریخته و زمینه برای بروز فساد و سوداگری فراهم شود.

یکی دیگر از موانع بخش خصوصی برای ورود در بورس و خرید نفت اتخاذ شرایط سختگیرانه توسط وزارت نفت بود. در واقع، وزارت نفت تنها حاضر بود نفت را به شرکت‌هایی بفروشد که گردش بانکی بالایی داشته باشند. این وزارتخانه نگران ریسک بازگشت بهای محموله‌های نفت فروخته شده به بخش خصوصی بود و سعی داشت با اتخاذ این شروط سختگیرانه این ریسک را کاهش دهد.

بر مبنای دوره‌ برداشت دو نوع قرارداد تک محموله‌ای (spot) و دوره‌ای (term) برای فروش نفت وجود دارد، قرارداد تک محموله‌ای بدین صورت است که بر اساس توافق، تعدادی مشخص از بشکه‌های نفت تنها در یک مرحله به فروش می‌رسد و سپس برای خرید و فروش محموله‌های بعدی باید دوباره فروشنده و خریدار قرارداد منعقد کنند.

ولی قرارداد دوره ای، یک قرارداد بلند مدت است و برای مثال خریدار متعهد می‌شود که روزانه مقدار ۱۰۰ هزار بشکه نفت را از فروشنده خریداری کند.

تاکنون اولویت شرکت ملی نفت ایران، انعقاد قرارداد به صورت ترم یا دوره ای بوده است زیرا در این روش عملیات تحویل نفت، کنترل و نظارت‌های مالی و برنامه‌ریزی برای آینده راحت‌تر است. اما قراردادهای به صورت تک محموله‌ای به نوعی انحصار فروش نفت را از شرکت ملی نفت ایران می‌گیرد و باعث ورود بخش خصوصی به بازار خرید و فروش نفت می‌شود. بر همین اساس وزارت نفت تمایلی به فروش تک محموله‌ای نفت به بخش خصوصی ندارد.

*چالش مهم عرضه نفت خام در بورس

یکی از چالش‌های پیش روی عرضه نفت در بورس، نظام چند ارزی کشور است. تفاوت قیمت نرخ ارز دولتی و بازار ثانویه زمینه را برای ورود سوداگران به بورس فراهم می‌کند که امکان بروز فساد و رانت را افزایش می‌دهد. اما به طور کلی سازوکار بورس یکی از ظرفیت‌های فروش نفت است که در صورت پیاده سازی می‌تواند مرجع قیمت‌گذاری نفت قرار بگیرد .

بورس نفت فقط یک تیتر ژورنالیستی نیست

سید علی حسینی، مدیر عامل بورس انرژی ایران پیرامون راه اندازی بورس نفت و اینکه آیا اساساً برنامه مدونی برای آن وجود دارد یا خیر گفته بود:« همان طور که ملی شدن صنعت نفت و بومی شدن آن در کشور به واقعیت پیوسته ، تقویت بازار متشکل انرژی در کشور توسط نیروهای بومی و ساختار داخلی به واقعیت خواهد پیوست.»

به گفته وی به طور معمول برخی کشورها سعی می‌کنند، قبل از هر اقدامی، با برنامه‌ریزی و تدابیر مناسب و در یک وقت مناسب به سراغ حل مسائل کلیدی بروند، اما در ایران بعضاً این روش استفاده نمی‌شود و در بزنگاه تاریخی و زمان خاص به دنبال حل مسئله می‌رویم. به نظر می‌رسد راه اندازی بورس نفت یک واقعیت است که در نهایت انجام خواهد شد.

مدیر عامل بورس انرژی معتقد است:«در قانون کشور کالاهایی که در بورس پذیرفته می‌شوند، از شمول قیمت گذاری خارج می‌شوند. مهم‌ترین مزیت این بازار در حال حاضر فراهم کردن امکان حضور بخش خصوصی البته با ضوابط بورس که به دنبال شفافیت و رقابت است برای استفاده از فرصت‌های بازار است.»

به باور وی فرصت‌های بازار برای هر شرکت یا صنعت دائمی نیست. اگر این اقبال در بخشی از صنایع و بازارها وجود دارد، باید حاکمیت و دولت این شرایط را برای همه فعالان بخش خصوصی فراهم کند تا از فرصت‌های بازار استفاده کنند.فرصت بازار فقط به معنای کسب سود نیست، بلکه تقویت نیروی انسانی و شناخت بازار بین الملل و برند سازی را نیز در بر می‌گیرد.

*چهره های نفتی دنیا پشت سر سیاستمداران

حسینی با بیان اینکه در حوزه اقتصادی دولت باید کمک کند تا بخش خصوصی در عرصه‌های فراتر از بخش‌های محلی خود را تقویت کند تا بازوهای رشد اقتصادی کشور شوند،تصریح می‌کند « بسیاری از کشورها با شرکت‌های چند ملیتی آن‌ها شناخته می‌شوند به طور مثال وزیر انرژی فرانسه به اندازه شناخته شدن مدیر عامل توتال و شل شناخته شده نیست.»

این فرایند به عنوان یک سازمان شناخته می‌شود و امروز مدیران کشور بر حسب اتفاق متوجه توسعه بازوهای اجرایی با هدف تقویت منافذ اقتصادی شده‌اند.

مدیر عامل بورس انرژی با بیان اینکه بخشی از زیر ساخت‌های بورس نفت مربوط به بازار سرمایه است، معتقد است: به نظر می‌رسد امروزه این زیر ساخت‌ها در بازار سرمایه فراهم شده است.در حال حاضر تکنولوژی عرضه اولیه سهام شرکت‌های مختلف موجود است و در بورس انرژی نیز این ظرفیت وجود دارد.

مسایلی مربوط به حمل ونقل کالا و یا نقل و انتقال پول در مباحث تسویه بانکی نسبت به این مسئله که عرضه نفت در بورس انرژی صورت بگیرد یا نگیرد، همواره متغیرهایی هستند که وجود داشته و بنابراین عامل تأثیر گذار در شرایط فعلی نیستند.

*مزیت تحریم ها در بورس نفت

حسینی در برابر اینکه در شرایط تحریم به معنای فضای غیر شفاف چگونه می‌توان از بورس انرژی به عنوان مظهر شفافیت کمک گرفت، می‌گوید:«در بورس انرژی به لحاظ قانونی افشای اطلاعات خریداران جرم است. برخی معتقدند در شرایط تحریمی است از بورس به معنای شفافیت نمی‌توان بهره برد، اما باید دانست در این بازار علاوه بر حفظ حریم خصوصی خریدار ، امکان دسترسی برای همه خریداران فراهم بوده و فرایند شفاف رقابت برای همه ارکان تصمیم گیری و محققان دانشگاهی که این کالا با چه میزانی عرضه و با چه تعداد عرضه کننده‌ای روبرو است فراهم می‌شود، در حالی که در سیستم‌های غیر بورسی این موضوع وجود ندارد.»

*از نفت خام بصره تا بورس انرژی دبی

به اعتقاد وی طی یکسال اخیر بورس (Dubai Mercantile Exchange Limited (DME دبی در منطقه خاورمیانه میزبان عرضه نفت خام بصره عراق از طریق شرکت بازرگانی سومو بوده است. قیمت‌هایی که در آنجا معامله می‌شود، بیشتر از نرخ رسمی به عنوان پایه مذاکرات بوده که به نفع فروشنده است. این در حالی است که به تازگی آرامکو عربستان اعلام کرده که قیمت‌های معاملاتی بورس دبی را به عنوان مظنه‌های رقابتی در بورس آسیا انتخاب می‌کند.

حسینی درباره نحوه رقابت بر سر نرخ پایه کالاهای دولتی به عنوان یک رانت همیشگی برای برخی کالاهای خاص از جمله منومر استایرن گفت: قیمت پایه بر اساس نرخ دولتی است و نرخ رسمی همه جا وجود دارد، اما رقابت بر روی یک پرمیوم مشخصی انجام می‌شود .

OSP همان قیمت پایه است که مثلاً در بورس‌های خارجی بالاتر از این نرخ را نشان می‌دهد. این یعنی نفع عرضه کننده و پول بجای ورود در رانت خواری و سفته بازی، مستقیم وارد تولید می‌شود.

به گفته وی، روش‌هایی که در دنیا وضع می‌شود، همگی قراردادی است و با ضعف همراه هستند اما در مقایسه می‌توان به سمت روش‌هایی که اغلب پذیرفته شده و جهان شمول است حرکت کرد و امکان رانت و فساد و یا لطمه‌هایی که از ضعف آگهی و ساختار می‌بینیم را به حداقل رساند.

با درج قیمت بر روی تابلو معاملات، امکان تبادل نظر برای همه وجود دارد اما در مذاکره فقط یک محیط بسته وجود دارد.باید از روش‌های کاراتر استفاده کرد که مزیت اصلی آن جلوگیری از فساد است.

مدیر عامل بورس انرژی با تاکید بر تداوم توسعه و پیشرفت بورس انرژی ، به معاملات روزانه ۶۰ میلیارد تومانی در این بازار و گرایش بخش‌های دولتی به سمت این بازار سخن گفت و افزود: پالایشگاه آبادان یک واحد دولتی است، اما با استراتژی که تبیین شده ، به دنبال عرضه کالا در بورس انرژی است.

*بنزین یارانه ای به دو راهی قاچاق می رسد

حسینی درباره این پرسش که چرا همچنان علاقه برای قاچاق با وجود تمایل به شفافیت و بهره گیری از توان بورس وجود دارد،گفت: وقتی بنزین با یارانه زیاد تخصیص داده شود انگیزه قاچاق نیز زیاد می‌شود اما وقتی این قیمت‌ها رقابتی شود انگیزه قاچاق بطور حتم کاهش می‌یابد. مزایای ظهور و بروز بورس در این میان، ایجاد رقابت و شفافیت و شکل دادن رفتار مصرف کننده و خریدار و کارگزار بر روی یک قیمت است.